Zand verzamelen

Inhoudsopgave

Ruggensteuntje voor de (nieuwe) zandverzamelaar

Hoe doen we dat zand verzamelen. Is zand werkelijk zand, zoeken wij het juiste zandmonster, hoe gaan we om met een genomen zandmonster etc. etc. etc.

De groep zandverzamelaars is nog slechts een kleine groep binnen de kring maar ook landelijk en internationaal. Na een aantal jaren van grote interesse, jaren 1980-2000, is de interesse sterk teruggelopen.
Toch kom ik regelmatig nieuwe en ook jonge geïnteresseerden tegen. De zandwerkgroep van de GEA is daarbij een stuwende factor. Ook de Kringen dragen hun steentje bij door het hebben van o.a. “kids-clubjes”, zie ook bij Kring Drenthe.

Met de toenemende belangstelling voor dit gedeelte van de geologiehobby is het, naar mijn mening, wenselijk enkele zaken betreffende het verzamelen nog eens op een rijtje te zetten.

Wat is zand?

De definitie van zand kunnen we terugvinden op diverse internetsites en in geologieboeken.

Deze vraag speelt al enkele honderden jaren. Met serieus onderzoek naar de herkomst en mineraalsamenstelling van zanden werd al rond 1800 begonnen als onderdeel van zoektochten naar nieuwe bronnen en waardevolle mineralen.

De definitie van zand werd rond die tijd vastgesteld:

Losse, korrelige deeltjes van uiteengevallen rots, van verschillende grootte, die gewoonlijk langs oevers van wateren, in rivierbeddingen of in woestijnen zijn afgezet’.
Later werd deze omschrijving met ‘losse, korrelige deeltjes van biogene herkomst’ uitgebreid.

Een meer recentere definitie is:

‘Zand is een los, niet-geconsolideerd, korrelig materiaal, met korreldiameters tussen 0,0625 mm (62,5 µm) en 2 mm, dat vaak vervoerd en op enige afstand van de bron is afgezet door water of wind’.

In ’t kort samengevat:

1. Korrelgrootte
2. Samenstelling en herkomst van zand

Interessante links zijn:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Zand

https://gea-geologie.nl/werkgroep/werkgroep-zand#over-de-werkgroep

Zandhobby

Vaak niet uitgewerkte aspecten van de zandhobby zijn:

De vraag of “zand” zand is

De herkenning van zand levert nog wel een problemen op. Lopen we op het strand dan is het duidelijk. Maar wat ligt er in onze tuin, wat is de bovenste laag in een bos, duinen of heidevelden? Dit is vaak aarde of bodem, zand vermengd met resten van planten, humus, takjes, zaden, naalden en wortels.

Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemhorizont

Als we dit “zand” goed wassen, waarover later meer, zeven en drogen dan houden we vaak erg weinig zandkorreltjes over. We houden meer een stoffige substantie over.

Zowel voor wat betreft de korrelgrootte als de samenstelling hoort een monster als deze dus in feite niet thuis in onze zandverzameling.

Vindplaats van zand

Ook hier is er een punt van aandacht dat niet vaak wordt besproken, de authenticiteit van het zandmonster.
Hiermee bedoel ik: “is het zand waarvan ik een monster neem ook werkelijk afkomstig van die plaats?”

Als voorbeeld noem ik zand uit een park, langs een (nieuw) aangelegde snelweg of een viaduct etc.
Vaak zijn deze zanden aangevoerd uit zandwinningen of afgravingen, etc., ver verwijderd van de plaats waar het daadwerkelijk wordt opgepakt. Natuurlijk transport door wind water etc. wordt hier niet bedoeld. Het betreft transport door de mens verricht.

Wil je “zandpostzegels verzamelen”, prima, neem het mee en doe het in jouw verzameling. Wil je zand verzamelen vanuit de geologie hobby dan heb je hier niets aan. In feite is dit hetzelfde als zand verzamelen in een zanddepot van een wegenbedrijf of tuincentrum.
Als voorbeeld: zand bij de nieuwe snelweg tussen A en B, parkeerplaats Rustpunt, of zand bij de bouw van een viaduct, etc.

Vind je het zand bij de bouw van tunnel dan kan het zand wel authentiek zijn. Dit zand geeft geen inzicht in de geologische omstandigheden/geschiedenis/herkomst van het zand.

 Let er wel op wanneer je dit zand aanbiedt om te ruilen. De geologie geïnteresseerde verzamelaar “moet” de omstandigheden van de vindplaats worden verteld/weten.

Dus geldt er een uitzondering voor aantoonbaar authentiek zand bij deze vindplaatsen. De omstandigheden moeten van geval tot geval worden beoordeeld.

Schoonmaken en verwerken van zandmonsters

Het lijkt mij dat eenieder een schoon zandmonster in zijn verzameling wil hebben.
Hierbij is het onderdeel wassen erg belangrijk.

Waarom moeten wij een zandmonster wassen?

1. Strandzand is schoon, toch? Jazeker, het is schoon. Gespoeld door de zee zullen wij weinig ongerechtigheden aantreffen. Waarom dan toch heel zorgvuldig wassen?
   Zeewater is zout. Dit zout vormt minuscuul kleine zoutkristallen op het kwartskorreltje.
   Zout trekt vocht aan. Berg je dit zand ongewassen op in jouw verzameling dan zal het vocht aantrekken uit de lucht. Het zand zit opgeborgen in een doosje en dus kan het aangetrokken vocht niet meer weg. Op den duur begint dit zand te stinken, micro-organismen beginnen te rotten en er ontstaat algengroei, kortom na verloop van tijd wordt het een vies zandmonster.
2. Ook “schoon” zand uit een beekje of rivier moet worden gewassen. Vaak zitten er plantenresten in de bodem van de beek. Bezinksel. Dit moet eruit. Het zou niet de eerste keer zijn dat er een zaadje in dit zand zit en op den duur ontkiemt.

In feite moeten we dus stellen:

“Ieder gezocht/gevonden zandmonster moet worden gewassen.”

Hoe lang moet je wassen?

Zand van strand moet je wassen met warm water. Zout lost dan beter op. Het zal schoon zijn wanneer men nieuw water op het zandmonster laat lopen en het water direct helder is.

Wanneer het zout nog niet is verwijderd dan heeft het water een iets grijze kleur.

Ook kun je dit achteraf controleren. Zand dat is gewassen zal na het drogen los zijn. Vormt het een harde koek/plaat dan is dit een teken dat er nog zoutresten tussen de zandkorrels zitten.

Zand met plantenresten of bezinksel moet zo vaak worden gewassen totdat men geen naalden, wortels, plantenresten, etc. meer ziet drijven. Door het voorzichtig af te gieten zal ook het “stof of bezinksel” wegspoelen.

Laat men water op het zand lopen en is het na enkele seconden helder schoon water, dan mag je ervan uit gaan dat het zand schoon is.

Na het wassen komt een volgende belangrijke fase.

Het zand drogen

Het zand goed drogen is er belangrijk. Is een zandmonster niet 100% droog dan blijft de kans bestaan van het ontkiemen van een toch nog achtergebleven zaadje.
Achtergebleven onzuiverheden kunnen gaan rotten. Vocht kan leiden tot algenvorming.

Kortom schoon droog zand blijft altijd mooi in de verzameling.
En dat willen we toch graag?

Sorteren van de zandkorrels

Ikzelf vind het fijn wanneer een monster bestaat uit zand met nagenoeg gelijke zandkorrels. Ik kies daarbij voor een zandkorrel van de middelste grootte van de uitersten van de tabel als eerder vermeld, dus +/_ 1 mm.
Ik gebruik hiervoor een zeef welke zelf eenvoudig te maken is van gaas en een pvc-verloopstuk, of een houten framepje. Voor de beginnend verzamelaar is er een handig hulpmiddel voor weinig geld, nl. een eenvoudig theezeefje.

Het verwerken van schone zandmonsters

Na het wassen en drogen komt de laatste fase, het opruimen in de verzameling.

Ik gebruik micromount doosjes, ieder kan zijn eigen wijze van opruimen kiezen.
Verder is het belangrijk dat ieder monster de plaats van herkomst draagt. Vaak wordt gekozen voor land, provincie, stad en coördinaten.

Voorbeeld van registratie zandmonster in verzameling:

Engeland
Devon
Torquay
Olldicombe Beach
N.50º.28ʹ.56ʺ
W. 03º.30ʹ.53ʺ

Coördinaten

Coördinaten kun je op 2 manieren weergeven. Decimaal of met graden, minuten en seconden.
De 2e manier is de meest gebruikte. De keuze is uiteraard aan de verzamelaar.
Via internet zijn er sites met een omrekenformule, zodat je nu eenvoudig kunt komen tot de vorm waaraan je de voorkeur geeft.
Zie bv.:

https://www.gpscoordinaten.nl/converteer-gps-coordinaten.php

https://www.geocachingtoolbox.com/index.php?lang=nl&page=coordinateConversion

Vaststellen coördinaten

Vaak kunnen we de navigatie van de auto gebruiken ter indicatie. Beter is gebruik te maken van de mogelijkheden die nagenoeg iedereen vandaag de dag heeft, de mobiele telefoon.
Er bestaan mooie apps, bv. “My GPS Coördinates” in de app-store.
We hebben nagenoeg overal bereik en dus altijd de juiste coördinaten van de vindplaats.

Bovenstaande is naar mijn mening van belang voor de eigen verzameling én wanneer men zandmonsters gaat uitwisselen. We weten dan van elkaar dat we gelijkwaardige zandmonsters uitwisselen.

Een aantal punten kunnen we ook gebruiken wanneer anderen voor ons zandmonsters willen verzamelen. Het schoonmaken, uitzeven, etc. moeten we uiteraard zelf doen. De gegevens van de vindplaats kunnen we wel vragen vast te leggen, al zijn het alleen maar de coördinaten.
Iedere vriend, medehobbyist, familielid zal, wanneer hij/zij zand wil meenemen, bereid zijn de coördinaten-app te gebruiken.

Nog een laatste tip. Maak het iemand gemakkelijk zand mee te nemen door gripzakjes met schrijfstrook mee te geven.

Ten slotte

Ik hoop hiermee bijgedragen te hebben aan meer hobbyplezier en een iets meer uniforme verzamelwijze. Het geeft meer plezier voor jezelf en voor een ander waarmee zandmonsters worden uitgewisseld.

Jelle Talma