Gea Logo transparantGea Logo transparantGea Logo transparantGea Logo transparant
Menu
  • Nieuws
    • Archief kring nieuws
    • Archief excursies
    • Archief overig nieuws
    • Archief kennis en Info
    • Archief zwerfstenen
    • Archief Bodem en zand
  • Wie zijn we
    • Wie zijn we
    • Contact
    • Locatie
    • Aanmelden
    • Bestuur
    • Privacybeleid
    • Mutatie formulier LVGA
  • Stenen zoeken
    • Stenen zoeken
    • Deelnemersreglement excursies
    • Excursie aanmeldformulier
  • Nieuwsbrief
  • Agenda
✕

Smalandgraniet op de Hondsrug en andere streken

7 maart 2021
Oost-Smalandgraniet - Zwerfsteen van Nijbeets

Oost-Smalandgraniet - Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.) Veel blauwgrijze kwarts-eerstelingen en roodachtig bruine plagioklaas. In het midden ligt een idiomorfe kalkiveldspaat-eersteling met een ovale kern van plagioklaas.

Dit artikel is geschreven door Harry Huisman.
Het is eerder verschenen op het hunebednieuwscafé https://www.hunebednieuwscafe.nl/2021/01/smalandgranieten-op-de-hondsrug-en-andere-streken/ en met toestemming hier geplaatst

04. Oost Smaland graniet Nijbeets Fr.
04. Oost-Smalandgraniet – Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.) Veel blauwgrijze kwarts-eerstelingen en roodachtig bruine plagioklaas. In het midden ligt een idiomorfe kalkiveldspaat-eersteling met een ovale kern van plagioklaas.

Bij zwerfsteenliefhebbers zijn bepaalde soorten of groepen kristallijne zwerfstenen een begrip. Denk maar aan rapakivi-granieten. Bijna iedereen kent ze; vooral als je in het Hondsruggebied woont. Het zijn de ‘huismussen’, onder de zwerfstenen. Een andere bekende en onder verzamelaars gewaardeerde groep zwerfstenen zijn Elfdalenporfieren. Dit zijn splinterig brekende roodachtige, bruine tot bijna zwarte porfieren. Ze vallen op door hun gespikkeld uiterlijk, veroorzaakt door talloze kleine lichtgetinte veldspaatjes. Elfdalenporfieren zijn van ignimbrietische oorsprong en komen uit de Midden-Zweedse provincie Dalarne.

En dan heb je nog de Smalandgranieten. Op de meeste locaties in ons land kom je deze zwerfstenen veel tegen. De naam Smaland in Zuid-Zweden komt van ‘klein land’. Het duidt op de kleine akkers en graslandjes in deze Zuidzweedse provincie, die omgeven zijn door wallen en muurtjes van zwerfkeien. Grote akkers waren niet mogelijk met de beperkte middelen van vroeger. Alle keien die op de akkerpercelen lagen, moesten handmatig worden verwijderd en aan de zijkanten opgestapeld of in lage wallen opgeworpen.

Smaland, Zweden

Smaland staat bekend om zijn rotsachtige bodem. Voor een groot deel bestaat deze uit graniet. In de voorlaatste ijstijd heeft het landijs hier niet alleen alle losse keien opgenomen en op transport gesteld, uit de onderliggende rotsbodem werden door het voortschuivende ijs ook enorme hoeveelheden grote en kleine rotsfragmenten losgebroken en meegenomen.

Smalandgraniet is een verzamelnaam, net als de hierboven genoemde Elfdalenporfieren en rapakivigranieten. Roodachtige Smalandgranieten staan bekend als (rode) Vaxiö-graniet, de veel somberder getinte, biotiet- en hoornblenderijke typen werden eerder wel ‘grijze Vaxiö-graniet’ genoemd. Deze laatste groep wordt echter niet langer als gidsgesteente erkend. De onderlinge variatie en de overeenkomsten met graniettypen elders in Zweden is te groot.

Vaxiö-graniet

Een gezamenlijk kenmerk van rode Vaxiö-graniet is, behalve hun grijsrode, volrode tot meer oranjerode tint, de aanwezigheid van blauwe kwarts. In sommige typen benadert de kleur bijna die van amethist. Hoewel sommige Vaxiö-granieten kenmerken bezitten, die aanleiding zijn om deze van een eigennaam te voorzien, is de generieke aanduiding te prefereren. Overgangen en afwijkingen, ook naar porfieren, zijn eenvoudig te talrijk.

Grootkorrelige Smalandgraniet

Anders zijn enkele grootkorrelige Smalandgranieten. Deze komen voor in een aantal massieven langs de oostkust van Smaland. Het zijn goed herkenbare rode of oranjerode granieten met vaak grote, (recht)hoekige kaliveldspaten. We hoeven maar te denken aan Virbo-graniet, Götemar-graniet en Jungfrun-graniet. Alle zijn grootkorrelige porfierische granieten, die door hun kleur en korreling tussen andere zwerfstenen opvallen. Maar is nog iets meer dat hen kenmerkt. Rapakivi-graniet bezit op zijn minst twee generaties kwarts. Dit is een kenmerk voor deze groep granitoïden. De eerste generatie betreft grote, vaak onregelmatig rondachtige eerstelingen, die wel tot 1,5cm groot kunnen worden. Kwartsen van de tweede generatie zijn kleiner en veel onregelmatiger van vorm. Ze liggen te midden van een massa veldspaat en donkere mineralen. In sommige rapakivi’s zijn de kwarts-eerstelingen blauw of ze zijn door een concentrische afwisseling van rookkleurige en meer blauwe banen fraai gezoneerd.

Twee generaties kwarts kom je ook tegen in bovengenoemde granieten uit de kuststreek van Smaland. Vaak zijn de eerstelingen rookkleurig, maar blauwgrijze kwarts-eerstelingen komen ook voor. Kwarts van de tweede generatie is heldergrijs, glazig of licht rookkleurig. Deze generatie vormt samen met de grofkorrelige veldspaten de matrix waar de grotere eerstelingen ingebed liggen. Sommige Zweedse geologen beschouwen Jungfrun- Virbo- en Götemargraniet op grond van hun twee generaties kwarts wel als rapakivi-granieten. Ze zijn net als deze ontstaan na de grote Svecofennidische gebergtevorming (-1700-1900 miljoen jaar), die op het oercontinent Baltica, waar het huidige Scandinavië deel van uitmaakt, een hooggebergte vormde. De meningen wisselen of deze Zuidzweedse kustgranieten wel rapakivi’s zijn. Hoe dan ook, Smalandgranieten zijn bijzonder fraaie zwerfstenen, die in ons land niet moeilijk zijn te vinden. Wel moeten we hier rekening houden met het feit dat deze granieten door verwering een bleker uiterlijk kunnen hebben.

Foto’s van Smalandgranieten

01. Gotemargraniet Lango.jpg
01, Götemar-graniet – Zwerfsteen van Langö, Fünen (Dk.)
02. Gotemargraniet3 Kreuzfeld
02. Götemar-graniet – Zwerfsteen van Kreuzfeld (Dld.) Breukvlak
03. Jungfrungraniet 2 Mucheln PlonDld
03. Jungfrun-graniet – Zwerfsteen van Mücheln (Plön), Dld. Breukvlak
04. Oost Smaland graniet Nijbeets Fr.
04. Oost-Smalandgraniet – Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.) Veel blauwgrijze kwarts-eerstelingen en roodachtig bruine plagioklaas. In het midden ligt een idiomorfe kalkiveldspaat-eersteling met een ovale kern van plagioklaas.
05. Oostsmaland graniet detail Nijbeets Fr.
05.Detail van vorige steen.
06. Oostsmalandgraniet Tietjerk Fr.
06.Oost-Smalandgraniet – Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.). Type met veel blauwgrijze kwarts-eerstelingen.
07. Oost smalandgraniet detail Tietjerk Fr.
07.Detail van vorige steen met kaliveldspaat-eersteling met perthiet (lichtkleurige lijntjes)
08. Uthammergraniet Damsdorf
08.Uthammer-graniet – Zwerfsteen van Damsdorf (Dld.)
09. Rode Vaxiograniet Hubertsberg Oostzee
09.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Langö (Fünen), Dk.
010. Rode Vaxiograniet Nijbeets
010.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Nijbeets (Fr.)
011. Rode Vaxiograniet met xenoliet 3 Lango Hindsholm
011.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Midskov (Fünen), Dk.
012. Rode Vaxiograniet bleek type Haddorf Dld.
012.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Haddorf (Dld.).
013. Rode Vaxiograniet breukvlak Haddorf Dld.
013.Rode Vaxiö-graniet, zelfde steen als hiervoor. Breukvlak
014. Rode Vaxio graniet1 keientuin Borger
014.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Borger (Dr.).
015. Rode vaxio graniet 2 3 keientuin Borger
015.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Langö (Fünen), Dk
016. Vaxiograniet verweerd met xenoliet keientuin borger
016.Rode Vaxiö-graniet – Zwerfsteen van Borger (Dr.).
017. Smaland graniet 2 Emmerich 2
017.Rode Vaxiö-graniet – zwerfsteen van Langö (Fünen), Dk.. Dit type met heel weinig donkere mineralen staat ook bekend als Vanevik-graniet.
Delen

Laatste kring nieuws

  • Fossielenexcursie zuid-Duitsland, 8 juni
  • Contributie 2024
  • Excursie Tweede Maasvlakte, 7 januari
  • Bezoek Kristalmuseum Borculo, 17 februari
  • Kringavond 15 december – Belazeriet of niet?
  • Hemelvaartexcursie 2024
  • Oprichtingsvergadering

Organisatie

Gea Drenthe is een kring van stichting Geologische aktiviteiten en houdt zich bezig met amateur-geologie
Privacybeleid:
Privacybeleid

Gea Drenthe websites

Facebook Gea Drenthe

Foto archief Gea Drenthe

Twitter Gea Drenthe

Linkpagina

Sitemap Gea Drenthe

Externe links

Zoeken in Gea Drenthe

© 2023 Gea Drenthe

    Neem contact op met Gea Drenthe als je vragen hebt:

    Jouw naam (verplicht)

    Jouw e-mail (verplicht)

    Onderwerp

    Jouw bericht