Nieuwsbrief December 2016

Kringavond 16 december

Lapis Lazuli, 9000 jaar siersteen en pigment door Ernst Burke

Lapis lazuli is de algemeen gebruikte Latijnse naam voor een diepblauw gesteente, de Nederlandse naam is lazuursteen. Lapis is Latijn voor ‘steen’ en lazuli is de genitief van het Middellatijnse lazulum, dat een verbastering is van het Arabische lāzaward, dat weer afkomstig is van het Perzische Lāžward, afgeleid van de naam van de plaats Ladjuwar waar lapis lazuli werd gevonden. Deze plaatsnaam werd geleidelijk overgedragen aan het blauwe gesteente, en uiteindelijk ook aan zijn kleur. Het Nederlandse woord azuur voor ‘blauw’ is indirect eveneens van dit Perzische woord afkomstig.

Omwille van die opvallende kleur was lapis lazuli van oudsher zeer gewild en gewaardeerd. Door zijn zeldzaamheid kreeg het gesteente bovendien extra aantrekkingskracht: in de Oudheid was het bekend van slechts een paar vindplaatsen, die bovendien moeilijk te bereiken waren, hoog in de bergen in het oosten van het huidige Afghanistan (langs de Kokcha vallei in Badakhshan) en in het westen van het huidige Pakistan (Chagai Hills).

Lapis lazuli was ook in het oude Egypte zeer geliefd (vanaf 3000 v.Chr.), het werd bijvoorbeeld gebruikt voor het dodenmasker van Toetanchamon (1325 v.Chr.). Tot op de huidige dag wordt lapis lazuli als siersteen gebruikt. Zeer bekende voorbeelden uit de 18^de en 19^de eeuw zijn respectievelijk de twee kolommen in de iconostase van de Izaäkkathedraal en de grote vazen en tafelbladen in de Hermitage, beide in Sint-Petersburg. Voor de lapis lazuli van de iconostase betaalde tsarina Catharina de Grote per pond steen de toenmalige prijs van een pond zilver.

De intens blauwe kleur van lapis lazuli wordt veroorzaakt door een van zijn componenten, het mineraal lazuriet, een zwavelhoudend silicaat van natrium en calcium. Na concentratie van dit blauwe bestanddeel uit het gesteente en vervolgens fijnmalen kan het verkregen poeder worden gebruikt als kleurmiddel en pigment.. Dat gebeurde voor het eerst in Egypte, vanaf 1500 v.Chr., tombes en beelden werden ermee beschilderd. Later zou Cleopatra lapis lazuli gebruiken als oogschaduw.

Vanaf de middeleeuwen werd lapis lazuli in Europa gebruikt voor het vervaardigen van blauw pigment voor de schilderkunst. Dit pigment werd ultramarijn genoemd, het kwam immers ‘van over zee’. Uit een kilogram lapis lazuli werd met een ingewikkelde en moeizame procedure slechts 20-30 gram (2 tot 3%) ultramarijn verkregen, dat dus daardoor zeer duur was. De prijs van de beste kwaliteit ultramarijn wedijvert tot op heden met die van goud. Ultramarijn leverde de prachtige blauwe kleuren van meesterwerken van talrijke schilders, van Giotto via Michelangelo tot Titiaan. De bekendste gebruiker van ultramarijn voor alle onnavolgbare kleurstellingen van blauw is Johannes Vermeer (17^de eeuw) in zijn nu nog 35 bewaard gebleven schilderijen.

• De kringavonden worden gehouden in de kantine van het AOC Terra-college aan de Noordbargerstraat 75 in Emmen.
• De zaal  is open vanaf 19:30, de kringavond begint om 20:00

• 16 december – Kringavond Ernst Burke: Lapis Lazuli, 9000 jaar siersteen en pigment
• 20 januari – Jaarvergadering, kwis en verloting
• 21/22 januari – Geologisch weekeind in het natuurmuseum Fryslan in Leeuwarden
• 17 februari – Kringavond Johan Vellekoop, “Klimaat en milieuvernaderingen op de Krijt-Paleogeengrens; Wat deed de dinosauriers de das om?”
• 17 maart – Kringavond, Kristian Egberts van Minerals Foundation over zelf mineralen zoeken
• 21 april – Kringavond, Koos Tap over de geologie van de Harz
• 19 mei – Kringavond
• 25-28 mei – Hemelvaartexcursie naar de Harz
• 6 augustus – Oertijdmarkt in Borger

Boekbespreking

Het lijkt erop dat het boek bij Bol.com op 19 november niet meer te krijgen is, maar het is wel te koop op Amazon.de

Peter Hofstee heeft het boek al bekeken en geeft hieronder een boekbespreking

Het boek geeft veel interessante informatie over allerlei steensoorten.
Of het ook geschikt is als determinatieboek voor beginnelingen waag ik te betwijfelen. De kenmerken van verschillende stenen worden vaak wel genoemd, maar voor determinatiedoeleinden zijn de foto’s volgens mij niet altijd even geschikt.
Voor mij is het welk een interessant boek omdat het veel extra informatie geeft over bijv Kinnediabazen. Maar, ik weet al hoe dat gesteente er uit ziet.

Peter Hofstee

Hunebedcentrum Borger Lezingen cyclus 2016/2017

De Nederlandse Geologische Vereniging ( NGV) heeft in samenwerking met het Hunebedcentrum in Borger een lezingserie georganiseerd.

De lezingen worden gehouden op zondagen in het Hunebedcentrum in Borger en beginnen om 14.00 uur. U kunt zich opgeven via e-mail: hwolters@hunebedcentrum.nl

De entree voor de lezingen is 5 euro per lezing, dat is inclusief een kop koffie of thee.

De onderwerpen die aan bod komen zijn de volgende:

• Zondag 15 januari 2017; Nederland in het Mesozoicum en Tertiair; sedimentologie, klimaat, flora en fauna; Spreker Dr. John Jagt, Nat Hist. Museum, Maastricht
• Zondag 12 februari 2017; Nederland in het Kwartair; Pleistoceen en Holoceen, ijstijden, sedimenten, kustvorming, etc.; Spreker, Dr. Wim de Gans, TNO, Utrecht

Geologisch Weekeind Natuurmuseum Fryslan

Gea Friesland en het Natuurmuseum Fryslan in Leeuwarden organiseren weer een geologisch weekeind op 21 en 22 januari 2017.

Gea Drenthe is weer uitgenodigd en zal ook aanwezig zijn.

Cursus IJstijden vroeger en nu door Harry Huisman

Locatie: Hunebedcentrum, Bronnegerstraat 12, Borger

Start: 11 januari 2017, telkens op woensdagavond vanaf 19.30 uur. Aanvang cursus om 20.00 uur.

1. IJstijden, vroeger en nu
2. De Europese Amazone
3. Elbe, Wezer en Rijn stroomden door Noord-Nederland
4. Welke steen heb ik? Workshopavond.
5. Scandinavisch gletsjerijs voor het eerst in ons land. Of toch niet?
6. Bergen, heuvels en dalen met Hondsrug en hunzedal als toetje
7. Zwerfstenen, zwerfblokken, keistenen en flinten
8. Barre tijden tijdens de laatste ijstijd
9. Wat heb ik voor zwerfsteen? Workshop

Een uitgebreidere beschrijving is te vinden in de nieuwsbrief van november.

Excursie
De cursus wordt afgesloten met een excursie in april van 2017. Doel van de excursie is het ijstijdlandschap van Noord- en Oost-Drenthe, waar we o.m. met de handboor bijzondere oude bodemlagen te zien krijgen. Verder kijken we naar voormalige ijsheuvels, ontdekken we Limburgse landschappen op de Hondsrug, bekijken we bodemsporen uit de laatste ijstijd en neem ik U mee naar de meest zeldzame en bijzondere zwerfsteen van Nederland.

Heeft U interesse en wilt U aan deze cursus deelnemen? U kunt zich opgeven bij het Hunebedcentrum in Borger (hwolters@hunebedcentrum.nl) of bij Harry Huisman (h.huisman3@hetnet.nl).
Telefonisch kan ook op 06-20860705 of 050-5017716.
Deelname aan deze cursus kost Euro 60,=