Gea Drenthe nieuwsbrief

september 2019

In deze nieuwsbrief:

1. Kringavond 13 september – Lezing over Mineralen van het Ertsgebergte
2. Open dag 6 oktober
3. Verzoek om materiaal voor promotie acties
4. Verslag van de afgelopen hemelvaart excursie
5. Foto’s van de hemelvaart excursie
6. Verzamelen van zand: hoe en wat
7. Agenda

Kringavond 13 september 2019

Lezing Bart de Weerd over Mineralen van het ertsgebergte

Met de laatste hemelvaartexcursie zijn we naar het ertsgebergte geweest. Zie verderop in deze nieuwsbrief voor een verslag hierover.
In aanvulling daarop lijkt het ons interessant om een lezing te hebben over de mineralen van het ertsgebergte.

Al vanaf de 12e eeuw werden er ertsen gevonden in het Ertsgebergte. In de eerste eeuwen waren dit onder andere: zilver, kobalt, bismuth, koper en natuurlijk later in de DDR-tijd voornamelijk uranium. Van het kobalt werd onder andere het beroemde kobaltblauw gemaakt. Deze kleurstof werd al in de 17e eeuw naar Nederland verhandeld. Rembrandt en andere schilders hebben dit  gebruikt in hun schilderijen Ook “ons” Delfts-blauw werd hiermee ingekleurd.  In de lezing laat ik wat zien van de omgeving van Schneeberg, de mijnbouw en veel plaatjes van mineralen die we daar gevonden hebben. Vooral vlak na de Wende waren er goede vondsten mogelijk op de oude haldes.
Bart de Weerd.

• Datum : 13 september
• Tijd: 20:00
• Locatie: Hunebedcentrum Borger
• Zie https://gea-drenthe.nl/wie-zijn-we/locatie voor de exacte locatie

Naar boven

---

Open dag 6 oktober

Op 6 oktober is er een Gea open dag in het Hunebedcentrum met allerlei activiteiten. De open dag duurt van 11:00 tot 16:00 en is gratis toegankelijk.

Naar boven

---

Verzoek om hulp

Beste mensen,  

Wij hebben erg veel activiteiten om onze club te promoten. Hier hebben we allerlei materiaal nodig. Om deze activiteiten gratis te kunnen houden doen we aan jullie een oproep: kijk of je één of meer van onderstaande artikelen over hebt die je kunt missen. Neem het mee op de kringavond of neem contact op met Jannette Tap.

Wat zoeken wij:  

• Bankhamers 300 gram, misschien zijn er mensen die er een in de schuur hebben liggen die wij mogen hebben.
• Steenbeitels, liefst met handbescherming. Breedte 2,6 cm. Wie heeft er een over.
• Restanten Rotband (nog wel bruikbaar). Wie heeft er nog wat staan na een klus. 
• Materiaal om in te kunnen gieten en om mee te kunnen pannen(kleine fossielen, kleine mineralen, haaientanden).
• Rollen vershoudfolie (plastic dus).
• Rollen keukenpapier.
• Kleine ritszakjes 4×6 cm.

Jannette Tap

e-mail: j.tapwening@home.nl

Naar boven

---

Verslag hemelvaart excursie 2019

Ertsgebergte

Dit jaar ging de hemelvaart excursie van Gea Drenthe van 30 mei tot en met 2 juni naar het Ertsgebergte in Sachsen Duitsland.
Het was nog spannend of het door kon gaan want vlak voor datum trok één van de groeves (Venusberg) zijn al toegezegde toestemming in; gelukkig wist Koos nog een alternatief te vinden zodat de excursie toch door kon gaan.
De belangstelling voor de excursie was weer overweldigend, in eerste instantie 35 volwassenen en 6 kinderen. Helaas hebben meerdere mensen afgezegd om verschillende redenen, maar toch waren er weer een flink aantal deelnemers.

De heenreis

Het excursiegebied ligt vlak boven Tsjechië; een flink eind rijden dus. Daarom waren vooral de pensionado’s al eerder in de week naar Geyer gereden. Wij moesten nog werken en zijn daarom woensdag 29 mei vertrokken.

Om 11 uur hebben we onze eerste stop. Tot onze verbazing komen even later ook Harma en Arjan Woltman aanrijden op de parkeerplaats. Arjan blijkt ook nog een appeltaartje bij zich te hebben; lekker!

In de loop van de dag kwamen we aan op de camping Greifensteine in Geyer, een lange rit maar mooi op tijd. Wij hebben geluk gehad dat we via Bremen zijn gereden; een aantal van onze leden zijn via Osnabrück en Hannover gereden en hebben 5 uur! in de file gestaan.

Overleg op de camping

Om acht uur ’s avonds is er een overleg op de camping om nog even alles te bespreken voor de komende dagen. Het is nog niet zo warm, maar er is een mooi avondzonnetje. Het lijkt de komende dagen mooi weer te worden.

Donderdag 30 mei

De temperatuur is vannacht behoorlijk gedaald, één van de deelnemers heeft in de caravan 1,5°C gemeten. Gelukkig gaan we al heel wat jaren met de hemelvaartexcursies mee (al sinds 1986). We weten daarom wat we kunnen verwachten en zijn goed voorbereid, we hebben het in de tent niet koud gehad.

Groeve Dörfel

Vandaag bezoeken we de groeve in Dörfel, ongeveer 10km van de camping.
De groeve is wat modderig, maar we hebben prachtig weer.

We zijn hier al eerder geweest en hebben toen vooral fluoriet gevonden.

Dit keer is dit minder voorhanden. We hebben wel kleine maar mooie melkkwartsjes en rookkwartsjes gevonden.

Mineralen verkoop op de camping

Koos heeft geregeld dat er materiaal van een lokale verzamelaar te koop is op de camping. Het is mooi materiaal tegen redelijke prijzen, verzameld op plaatsen die voor ons niet toegankelijk zijn. Er wordt het nodige gekocht.

Vrijdag 31 mei

Terra Mineralia

We bezoeken vandaag geen groeve, maar gaan met zijn allen naar Freiberg om het indrukwekkende mineralen museum Terra Mineralia te bekijken. Dit is misschien wel het mooiste mineralen museum dat bestaat. Geweldig, overdonderend, een enorme collectie prachtige mineralen verzameld door één vrouw, en dan te bedenken dat maar een kwart van haar collectie is uitgestald. Ongelooflijk.

Voor meer informatie zie: http://www.terra-mineralia.de/

In de fotocollectie onderaan dit artikel zijn een flink aantal foto’s opgenomen van de prachtige mineralen, vooral kijken!
Om alvast een indruk te geven, één foto.

Zaterdag 1 juni

Groeve Fahsel

We bezoeken vandaag groeve Fahsel in Bockau. Deze groeve heeft Koos als alternatief voor de Venusberg gevonden. De groeve is ons nog onbekend. De groeve ligt ongeveer 30 km van Geyer, maar door alle wegafsluitingen moeten we toch een behoorlijke tijd rijden.

Fahsel is een graniet groeve: hard materiaal dus. De wanden zijn gevaarlijk dus we zoeken alleen in de hopen graniet blokken. Hier en daar lopen pegmatiet-achtige aders door het graniet waarin wat kwartskristallen, schörl (zwart toermalijn), veldspaten en andere mineralen zitten. Je moet wat geluk hebben om leuke stukken te vinden, en het geluk zat ons dit keer niet zo mee. Toch hebben we ons wel vermaakt en het was heerlijk weer.

Hirtstein

Na het bezoek aan de groeve hadden we tijd over. Daarom besloten we met zijn tweeën een leuk geologisch monumentje te bezoeken: de Hirtstein.

De Hirtstein geeft een blik in het binnenste van een vulkaan, zeer interessant maar ook prachtig om te zien. Ik heb vergelijkbare structuren alleen in IJsland gezien.

Zie https://de.wikipedia.org/wiki/Hirtstein_(Erzgebirge)

Afsluiting

Ter afsluiting eten we met zijn allen bij Pension Sommerfrische in Ehrenfriedersdorf.

De hemelvaartexcursie was weer een groot succes. Alles was weer prima geregeld door de excursiecommissie en iedereen was positief en heeft zich weer uitstekend gedragen.
De vondsten waren redelijk maar hadden wat mij betreft wel wat beter gemogen; dat hebben we echter niet in de hand, daar heb je ook wat geluk bij nodig.
Wel hadden we prachtig weer, niet te koud, niet te warm.

Jacob Otten

Naar boven

Op onze fotowebsite staan foto’s van de hemelvaartexcursie die door kringleden zijn genomen. Klik op de foto’s om ze te vergroten of ga rechtstreeks naar Flickr:

Naar boven

Zand verzamelen

• 

• 

Ruggensteuntje voor de (nieuwe) zandverzamelaar

Is zand werkelijk zand, zoeken wij het juiste zandmonster, hoe gaan we om met een genomen zandmonster etc. etc. etc.

De groep zandverzamelaars is nog slechts een kleine groep binnen de kring maar ook landelijk en internationaal. Na een aantal jaren van grote interesse, jaren 1980-2000, is de interesse sterk teruggelopen.
Toch kom ik regelmatig nieuwe en ook jonge geïnteresseerden tegen. De zandwerkgroep van de GEA is daarbij een stuwende factor. Ook de Kringen dragen hun steentje bij door het hebben van o.a. “kids-clubjes”, zie ook bij Kring Drenthe.

Met de toenemende belangstelling voor dit gedeelte van de geologiehobby is het, naar mijn mening, wenselijk enkele zaken betreffende het verzamelen nog eens op een rijtje te zetten.

Wat is zand?

De definitie van zand kunnen we terugvinden op diverse internetsites en in geologieboeken.
Deze vraag speelt al enkele honderden jaren. Met serieus onderzoek naar de herkomst en mineraalsamenstelling van zanden werd al rond 1800 begonnen als onderdeel van zoektochten naar nieuwe bronnen en waardevolle mineralen.

De definitie van zand werd rond die tijd vastgesteld:
Losse, korrelige deeltjes van uiteengevallen rots, van verschillende grootte, die gewoonlijk langs oevers van wateren, in rivierbeddingen of in woestijnen zijn afgezet’.
Later werd deze omschrijving met ‘losse, korrelige deeltjes van biogene herkomst’ uitgebreid.

Een meer recentere definitie is:
‘Zand is een los, niet-geconsolideerd, korrelig materiaal, met korreldiameters tussen 0,0625 mm (62,5 µm) en 2 mm, dat vaak vervoerd en op enige afsta

In ’t kort samengevat:

1. Korrelgrootte
2. Samenstelling en herkomst van zand

Interessante links zijn:

• https://nl.wikipedia.org/wiki/Zand
• https://gea-geologie.nl/werkgroep/werkgroep-zand#over-de-werkgroep

Zandhobby

Vaak niet uitgewerkte aspecten van de zandhobby zijn:

De vraag of “zand” zand is

De herkenning van zand levert nog wel een problemen op. Lopen we op het strand dan is het duidelijk. Maar wat ligt er in onze tuin, wat is de bovenste laag in een bos, duinen of heidevelden? Dit is vaak aarde of bodem, zand vermengd met resten van planten, humus, takjes, zaden, naalden en wortels.

Zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Bodemhorizont

Als we dit “zand” goed wassen, waarover later meer, zeven en drogen dan houden we vaak erg weinig zandkorreltjes over. We houden meer een stoffige substantie over.
Zowel voor wat betreft de korrelgrootte als de samenstelling hoort een monster als deze dus in feite niet thuis in onze zandverzameling.

Vindplaats van zand

Ook hier is er een punt van aandacht dat niet vaak wordt besproken, de authenticiteit van het zandmonster.
Hiermee bedoel ik: “is het zand waarvan ik een monster neem ook werkelijk afkomstig van die plaats?”
Als voorbeeld noem ik zand uit een park, langs een (nieuw) aangelegde snelweg of een viaduct etc.
Vaak zijn deze zanden aangevoerd uit zandwinningen of afgravingen, etc., ver verwijderd van de plaats waar het daadwerkelijk wordt opgepakt. Natuurlijk transport door wind water etc. wordt hier niet bedoeld. Het betreft transport door de mens verricht.

Wil je “zandpostzegels verzamelen”, prima, neem het mee en doe het in jouw verzameling. Wil je zand verzamelen vanuit de geologie hobby dan heb je hier niets aan. In feite is dit hetzelfde als zand verzamelen in een zanddepot van een wegenbedrijf of tuincentrum.
Als voorbeeld: zand bij de nieuwe snelweg tussen A en B, parkeerplaats Rustpunt, of zand bij de bouw van een viaduct, etc.

Vind je het zand bij de bouw van tunnel dan kan het zand wel authentiek zijn. Dit zand geeft geen inzicht in de geologische omstandigheden/geschiedenis/herkomst van het zand.
 Let er wel op wanneer je dit zand aanbiedt om te ruilen. De geologie geïnteresseerde verzamelaar “moet” de omstandigheden van de vindplaats worden verteld/weten.
Dus geldt er een uitzondering voor aantoonbaar authentiek zand bij deze vindplaatsen. De omstandigheden moeten van geval tot geval worden beoordeeld.

Schoonmaken en verwerken van zandmonsters

Het lijkt mij dat eenieder een schoon zandmonster in zijn verzameling wil hebben.
Hierbij is het onderdeel wassen erg belangrijk.

Waarom moeten wij een zandmonster wassen?

1. Strandzand is schoon, toch? Jazeker, het is schoon. Gespoeld door de zee zullen wij weinig ongerechtigheden aantreffen. Waarom dan toch heel zorgvuldig wassen?
   Zeewater is zout. Dit zout vormt minuscuul kleine zoutkristallen op het kwartskorreltje.
   Zout trekt vocht aan. Berg je dit zand ongewassen op in jouw verzameling dan zal het vocht aantrekken uit de lucht. Het zand zit opgeborgen in een doosje en dus kan het aangetrokken vocht niet meer weg. Op den duur begint dit zand te stinken, micro-organismen beginnen te rotten en er ontstaat algengroei, kortom na verloop van tijd wordt het een vies zandmonster.
2. Ook “schoon” zand uit een beekje of rivier moet worden gewassen. Vaak zitten er plantenresten in de bodem van de beek. Bezinksel. Dit moet eruit. Het zou niet de eerste keer zijn dat er een zaadje in dit zand zit en op den duur ontkiemt.

In feite moeten we dus stellen:

“Ieder gezocht/gevonden zandmonster moet worden gewassen.”

Hoe lang moet je wassen?

Zand van strand moet je wassen met warm water. Zout lost dan beter op. Het zal schoon zijn wanneer men nieuw water op het zandmonster laat lopen en het water direct helder is. Wanneer het zout nog niet is verwijderd dan heeft het water een iets grijze kleur.Ook kun je dit achteraf controleren. Zand dat is gewassen zal na het drogen los zijn. Vormt het een harde koek/plaat dan is dit een teken dat er nog zoutresten tussen de zandkorrels zitten.

Zand met plantenresten of bezinksel moet zo vaak worden gewassen totdat men geen naalden, wortels, plantenresten, etc. meer ziet drijven. Door het voorzichtig af te gieten zal ook het “stof of bezinksel” wegspoelen.
Laat men water op het zand lopen en is het na enkele seconden helder schoon water, dan mag je ervan uit gaan dat het zand schoon is.

Na het wassen komt een volgende belangrijke fase.

Het zand drogen

Het zand goed drogen is er belangrijk. Is een zandmonster niet 100% droog dan blijft de kans bestaan van het ontkiemen van een toch nog achtergebleven zaadje.
Achtergebleven onzuiverheden kunnen gaan rotten. Vocht kan leiden tot algenvorming.
Kortom schoon droog zand blijft altijd mooi in de verzameling.
En dat willen we toch graag?

Sorteren van de zandkorrels

Ikzelf vind het fijn wanneer een monster bestaat uit zand met nagenoeg gelijke zandkorrels. Ik kies daarbij voor een zandkorrel van de middelste grootte van de uitersten van de tabel als eerder vermeld, dus +/_ 1 mm.
Ik gebruik hiervoor een zeef welke zelf eenvoudig te maken is van gaas en een pvc-verloopstuk, of een houten framepje. Voor de beginnend verzamelaar is er een handig hulpmiddel voor weinig geld, nl. een eenvoudig theezeefje.

Het verwerken van schone zandmonsters

Na het wassen en drogen komt de laatste fase, het opruimen in de verzameling.
Ik gebruik micromount doosjes, ieder kan zijn eigen wijze van opruimen kiezen.
Verder is het belangrijk dat ieder monster de plaats van herkomst draagt. Vaak wordt gekozen voor land, provincie, stad en coördinaten.

Voorbeeld van registratie zandmonster in verzameling:

• Engeland
• Devon
• Torquay
• Olldicombe Beach
• N.50º.28ʹ.56ʺ
• W. 03º.30ʹ.53ʺ

Coördinaten

Coördinaten kun je op 2 manieren weergeven. Decimaal of met graden, minuten en seconden.
De 2e manier is de meest gebruikte. De keuze is uiteraard aan de verzamelaar.
Via internet zijn er sites met een omrekenformule, zodat je nu eenvoudig kunt komen tot de vorm waaraan je de voorkeur geeft.
Zie bv.:

https://www.gpscoordinaten.nl/converteer-gps-coordinaten.php

https://www.geocachingtoolbox.com/index.php?lang=nl&page=coordinateConversion

Vaststellen coördinaten

Vaak kunnen we de navigatie van de auto gebruiken ter indicatie. Beter is gebruik te maken van de mogelijkheden die nagenoeg iedereen vandaag de dag heeft, de mobiele telefoon.
Er bestaan mooie apps, bv. “My GPS Coördinates” in de app-store.
We hebben nagenoeg overal bereik en dus altijd de juiste coördinaten van de vindplaats.

Bovenstaande is naar mijn mening van belang voor de eigen verzameling én wanneer men zandmonsters gaat uitwisselen. We weten dan van elkaar dat we gelijkwaardige zandmonsters uitwisselen.

Een aantal punten kunnen we ook gebruiken wanneer anderen voor ons zandmonsters willen verzamelen. Het schoonmaken, uitzeven, etc. moeten we uiteraard zelf doen. De gegevens van de vindplaats kunnen we wel vragen vast te leggen, al zijn het alleen maar de coördinaten.
Iedere vriend, medehobbyist, familielid zal, wanneer hij/zij zand wil meenemen, bereid zijn de coördinaten-app te gebruiken.

Nog een laatste tip. Maak het iemand gemakkelijk zand mee te nemen door gripzakjes met schrijfstrook mee te geven.

Ten slotte

Ik hoop hiermee bijgedragen te hebben aan meer hobbyplezier en een iets meer uniforme verzamelwijze. Het geeft meer plezier voor jezelf en voor een ander waarmee zandmonsters worden uitgewisseld.

Jelle Talma

Naar boven