Secretariaat:
J.F. Otten
Iepenlaan 13
9401 LS Assen
0592-353229
secretaris@gea-drenthe.nl
https://gea-drenthe.nl
https://www.facebook.com/GEA.Drenthe
https://www.flickr.com/photos/gea-drenthe/
NL08INGB0003452494

Gea Drenthe nieuwsbrief

Maart 2021

In deze nieuwsbrief:

1. Online Kringavond
2. Excursie
3. Gea kids
4. Online lezing over Pseudomorfosen
5. Podcasts van het Hunebedcentrum
6. Online lezingen van de MKA
7. Een eenvoudig diagram voor zwerfsteen determinatie
8. Het groot Keienboek
9. Smalandgranieten op de Hondsrug en andere streken
10. Agenda

Online kringavond

We gaan 19 maart weer beginnen met kringavonden, maar in verband met covid-19 wel online.

Voor de aftrap hebben we Rolf Egberink bereid gevonden een lezing te geven. Rolf is geen onbekende voor ons en is al geruime tijd actief met zijn online sessies over mineralen en met online lezingen en heeft hiermee dus veel ervaring.

Lezing: Actieve vulkanen van Costa Rica en Nicaragua (geologisch reisverhaal)

Door Rolf Egberink

Zoom bijeenkomst: GEA Drenthe Online
Tijd: Vrijdag 19 maart 2021, 20.00 uur (inloggen mogelijk vanaf 19.45 uur)

Programma 19 maart

• Vanaf 19.45 uur Opstarten: iedereen kan rustig inloggen en ‘rondkijken’
• 20.00 uur: Mededelingen bestuur
• 20.10 uur: Lezing Actieve vulkanen Costa Rica en Nicaragua door Rolf Egberink
• 20.50 uur: korte pauze / bijpraten
• 21.00 uur: Vervolg lezing
• 21.30 uur: Afsluiting

Een link naar de zoom-meeting, Meeting-ID en Passcode zal rechtstreeks via e-mail aan Gea Drenthe leden gestuurd worden.
Ook zal er een eenvoudige handleiding verstuurd worden
Voor wie een nog uitgebreider handleiding wil bestuderen vooraf: https://www.onenessnederland.nl/oo-academy/handleiding-zoom/ 

Voor vragen kun je terecht bij secretaris@gea-drenthe.nl
Als het inloggen vanaf 19:45 niet lukt kun je Rolf ook bellen om aanwijzingen. Zijn telefoonnummer zal in de mail naar de leden staan.

Naar boven

Meerdaagse excursie in oktober

Beste mensen,

Door de corona perikelen en het traag lopen van de vaccins gaat de Hemelvaartexcursie naar Sauerland dit jaar niet door.
Dit is de tweede domper in twee jaar.

Om toch dit jaar wat te doen hebben we een meerdaagse excursie verschoven naar oktober.
Het reisdoel is Sauerland/Warstein.

• Op vrijdag 22 oktober gaan we naar de groeve Bruhne van de Heidelbergcement industrie.
• Op zaterdag 23 oktober gaan we naar de groeves Kallenhardt en Hohe-Liet van Westkalk.
• Op zondag 24 oktober gaan we verplaatsen naar Hohenlimburg.

Er kunnen 30 personen mee op deze excursie.
Omdat alle mensen die al op de lijst stonden voor de Hemelvaartexcursie ook in oktober mee willen, is de meerdaagse excursie vol en er kunnen dus voor de meerdaagse excursie helaas geen nieuwe aanmeldingen mee.

Aanmelden voor ééndaagse excursie Hohenlimburg

Alleen voor de zondag 24 oktober naar Hohenlimburg  (bij Hagen direct onder Dortmund) is er nog plek. U zich voor Hohenlimburg nog wel als een losse dag-excursie aanmelden, u rijdt dan vanuit Nederland naar Hohenlimburg en ontmoet daar de mensen van de meerdaagse excursie.

Als je mee wilt moet je je snel opgeven, want vol is vol.
Opgeven kan bij mij: h-tap@home.nl

Excursie commissie,
Koos Tap

Naar boven

Gea kids

Op zondagmiddag 5 september vieren de Gea-kids hun 5-jarig bestaan. We vieren het op het Hunebedcentrum. 

We gaan er een leuke leerzame middag van maken, ook organiseren we een verloting.

Zoals altijd beginnen we om 13.30 uur in de Granietzaal.

Op zondagmiddag 7 november is er een reguliere bijeenkomst. Het onderwerp is “Aardwetenschappen”. Deze wetenschappen zijn veelzijdig en van grote invloed op onze leefomgeving.

Ook deze bijeenkomst begint om 13.30 uur in de Granietzaal van het Hunebedcentrum.

Iedereen krijgt nog bericht over wanneer je je kunt opgeven.

Alvast tot dan.

Jannette Tap

Naar boven

PSEUDOMORFOSEN; mineralen die hun identiteit verhullen

Online zoom lezing van Herman van Dennenbroek voor Gea leden

Herman van Dennebroek houdt op donderdag 18 maart digitaal, via een Zoom verbinding een lezing over het onderwerp: ”PSEUDOMORFOSEN; mineralen die hun identiteit verhullen”.  Pseudomorfose is de kristallisatie van een mineraal in een kristalvorm, die niet van dat mineraal zelf is. Dat klinkt geheimzinnig, maar in de lezing zal een groot deel van het geheim ontrafeld worden. Herman zal aan de hand van een groot aantal foto’s van pseudomorfosen uit de eigen mineralen verzameling
uitleg geven over dit fenomeen.

De avond begint op 20.00 uur en zal maximaal tot 21.30 uur duren. De lezing wordt aangeboden door het bestuur van Stichting Geologische Aktiviteiten aan alle GEA donateurs. Aanmelden via een email naar Rienk Arnoldus: secretaris@gea-geologie.nl.

In de email graag vermelden: uw naam, adres en woonplaats en uw donateursnummer. Dit ter controle van de aanmeldingen. Er is maximaal plaats voor 100 toehoorders, dus meld u snel aan. Uiterlijk 14 maart moet uw aanmelding binnen zijn. Na 14 maart ontvangt u een bevestiging met daarbij de inloggegevens voor de Zoom sessie.

Naar boven

Podcasts van het Hunebedcentrum

Het Hunebedcentrum heeft sinds kort een eigen podcast op Spotify met zowel geologische als archeologische onderwerpen.

Een podcast is een audio-uitzending waarbij het geluidsbestand op aanvraag wordt aangeboden via een internetverbinding.

Je kunt de teksten ook direct beluisteren via een link op onze website. Harry Huisman is al meerdere keren voorbij gekomen maar ook interessante archeologische onderwerpen komen voorbij.

Wellicht leuk om eens naar te luisteren. Zie https://www.hunebednieuwscafe.nl/category/podcast/

Naar boven

Online Lezingen Mineralogische Kring Antwerpen

Bij de MKA (Mineralogische Kring Antwerpen) vinden de lezingen online plaats. De volgende lezingen zijn op dit moment te bekijken:

Vrijdag vergadering : De Kali-mijnen in de Elzas, Hugo en Paul Bender 
https://vimeo.com/479257233 

Micromineralen : Verdwenen vindplaatsen, adamiet- en calcietfoto’s, Paul Van Hee
https://vimeo.com/479303158

Vrijdag vergadering : De epidootvindplaats Knappenwand, Untersulzbachtal, Salzburg (A), Hugo en Paul Bender     
https://vimeo.com/490121184

Micromineralen : Insluitsels in kwarts, Paul Van Hee     
https://vimeo.com/490328939

Vrijdag vergadering : Coober Pedy (opaal) en Argyle (diamant), Ludo van Goethem
https://vimeo.com/498620559

Micromineralen : Kopermineralen van Katanga, exclusief uraanmineralen, Paul Van Hee   
https://vimeo.com/498696268

Naar boven

Wat is dat voor steen?

Een eenvoudige determinatie schema voor noordelijke- en zuidelijke zwerfstenen.

Naar boven

Het groot keienboek

Aan het eind van het jaar komt een opvolger van het beroemde Keienboek van Van der Lijn uit. Het Groot Keienboek komt niet in de boekhandels, Harry Huisman en Marja Braaksma geven het in eigen beheer uit. Mensen kunnen het boek wel al bestellen zodat je zeker bent dat je het boek krijgt toegestuurd. Hieronder een persbericht over het boek.

Stenen zoeken is een leuke bezigheid. Veel mensen doen het, kinderen niet in het minst. Kleurige stenen met boeiende structuren vinden we vooral onder noordelijke zwerfstenen. Deze zijn in de voorlaatste ijstijd door gletsjerijs uit Scandinavië naar ons land vervoerd. Heb je na een middagje zoeken een serie mooie stenen gevonden, dan wil je graag weten wat je gevonden hebt. Waar moet je op letten, wat is karakteristiek en is het een graniet of toch een gneis? Om van al die andere soorten maar te zwijgen.

Dé platenatlas over noordelijke zwerfstenen

Enige jaren geleden zijn Marja Braaksma en Harry Huisman gestart met het uitgeven, in eigen beheer, van foto determinatiegidsen. Om stenenzoekers en zwerfsteenverzamelaars een betere mogelijkheid te geven om zelf gevonden stenen te herkennen en op naam te brengen, komt er een nieuw en groter boek.

‘Het Groot Keienboek‘ over noordelijke zwerfstenen wordt uitgegeven op A-4 formaat, gaat zo’n 300 pagina’s tellen en bevat ruim 1500 foto’s van noordelijke zwerfstenen met een korte beschrijving. Op een fotopagina worden minimaal zes tot acht duidelijke grote foto’s geplaatst. Hierdoor krijgt de lezer snel een overzichtelijk beeld hoe zwerfstenen van dezelfde soort er uit kunnen zien.

Inhoud

• Inleiding
• Nederland deltaland,
• Van zondvloed tot ijstijd
• IJstijden en zwerfstenen in Nederland
• Zwerfsteenkunde, wetenschap en liefhebberij
• Wat zijn gidsgesteenten
• Zwerfsteengezelschappen en zwerfsteentellingen
• Geologie van Scandinavië
• Structuren in zwerfstenen
• Mineralen in zwerfstenen
• Indeling van gesteenten
• Fotopagina’s met zwerfsteensoorten
• IJstijdsporen op zwerfstenen
• Verklarende woordenlijst
• Websites over zwerfstenen sites en geologische musea
• Interessante zwerfsteenliteratuur
• Alfabetisch Register
• Verantwoording geplaatste foto’s

Bestellen

De uitgave van Het Groot Keienboek  staat gepland voor eind 2021 of zo mogelijk eerder. Gezien de geringe oplage, bedraagt de prijs euro 59,95 p.st. (franco huis in Nederland).

Heeft u belangstelling of u wilt alvast een exemplaar van “Het Groot keienboek” reserveren, stuur dan een bericht aan Marja Braaksma: m.braaksma07@gmail.com onder vermelding van naam, adres, postcode en woonplaats.

Naar boven

Smalandgranieten op de Hondsrug en andere streken

Dit artikel is geschreven door Harry Huisman.
Het is eerder verschenen op het hunebednieuwscafé https://www.hunebednieuwscafe.nl/2021/01/smalandgranieten-op-de-hondsrug-en-andere-streken/ en met toestemming hier geplaatst

Bij zwerfsteenliefhebbers zijn bepaalde soorten of groepen kristallijne zwerfstenen een begrip. Denk maar aan rapakivi-granieten. Bijna iedereen kent ze; vooral als je in het Hondsruggebied woont. Het zijn de ‘huismussen’, onder de zwerfstenen. Een andere bekende en onder verzamelaars gewaardeerde groep zwerfstenen zijn Elfdalenporfieren. Dit zijn splinterig brekende roodachtige, bruine tot bijna zwarte porfieren. Ze vallen op door hun gespikkeld uiterlijk, veroorzaakt door talloze kleine lichtgetinte veldspaatjes. Elfdalenporfieren zijn van ignimbrietische oorsprong en komen uit de Midden-Zweedse provincie Dalarne.

En dan heb je nog de Smalandgranieten. Op de meeste locaties in ons land kom je deze zwerfstenen veel tegen. De naam Smaland in Zuid-Zweden komt van ‘klein land’. Het duidt op de kleine akkers en graslandjes in deze Zuidzweedse provincie, die omgeven zijn door wallen en muurtjes van zwerfkeien. Grote akkers waren niet mogelijk met de beperkte middelen van vroeger. Alle keien die op de akkerpercelen lagen, moesten handmatig worden verwijderd en aan de zijkanten opgestapeld of in lage wallen opgeworpen.

Smaland, Zweden

Smaland staat bekend om zijn rotsachtige bodem. Voor een groot deel bestaat deze uit graniet. In de voorlaatste ijstijd heeft het landijs hier niet alleen alle losse keien opgenomen en op transport gesteld, uit de onderliggende rotsbodem werden door het voortschuivende ijs ook enorme hoeveelheden grote en kleine rotsfragmenten losgebroken en meegenomen.

Smalandgraniet is een verzamelnaam, net als de hierboven genoemde Elfdalenporfieren en rapakivigranieten. Roodachtige Smalandgranieten staan bekend als (rode) Vaxiö-graniet, de veel somberder getinte, biotiet- en hoornblenderijke typen werden eerder wel ‘grijze Vaxiö-graniet’ genoemd. Deze laatste groep wordt echter niet langer als gidsgesteente erkend. De onderlinge variatie en de overeenkomsten met graniettypen elders in Zweden is te groot.

Een gezamenlijk kenmerk van rode Vaxiö-graniet is, behalve hun grijsrode, volrode tot meer oranjerode tint, de aanwezigheid van blauwe kwarts. In sommige typen benadert de kleur bijna die van amethist. Hoewel sommige Vaxiö-granieten kenmerken bezitten, die aanleiding zijn om deze van een eigennaam te voorzien, is de generieke aanduiding te prefereren. Overgangen en afwijkingen, ook naar porfieren, zijn eenvoudig te talrijk.

Anders zijn enkele grootkorrelige Smalandgranieten. Deze komen voor in een aantal massieven langs de oostkust van Smaland. Het zijn goed herkenbare rode of oranjerode granieten met vaak grote, (recht)hoekige kaliveldspaten. We hoeven maar te denken aan Virbo-graniet, Götemar-graniet en Jungfrun-graniet. Alle zijn grootkorrelige porfierische granieten, die door hun kleur en korreling tussen andere zwerfstenen opvallen. Maar is nog iets meer dat hen kenmerkt. Rapakivi-graniet bezit op zijn minst twee generaties kwarts. Dit is een kenmerk voor deze groep granitoïden. De eerste generatie betreft grote, vaak onregelmatig rondachtige eerstelingen, die wel tot 1,5cm groot kunnen worden. Kwartsen van de tweede generatie zijn kleiner en veel onregelmatiger van vorm. Ze liggen te midden van een massa veldspaat en donkere mineralen. In sommige rapakivi’s zijn de kwarts-eerstelingen blauw of ze zijn door een concentrische afwisseling van rookkleurige en meer blauwe banen fraai gezoneerd.

Twee generaties kwarts kom je ook tegen in bovengenoemde granieten uit de kusstreek van Smaland. Vaak zijn de eerstelingen rookkleurig, maar blauwgrijze kwarts-eerstelingen komen ook voor. Kwarts van de tweede generatie is heldergrijs, glazig of licht rookkleurig. Deze generatie vormt samen met de grofkorrelige veldspaten de matrix waar de grotere eerstelingen ingebed liggen. Sommige Zweedse geologen beschouwen Jungfrun- Virbo- en Götemargraniet op grond van hun twee generaties kwarts wel als rapakivi-granieten. Ze zijn net als deze ontstaan na de grote Svecofennidische gebergtevorming (-1700-1900 miljoen jaar), die op het oercontinent Baltica, waar het huidige Scandinavië deel van uitmaakt, een hooggebergte vormde. De meningen wisselen of deze Zuidzweedse kustgranieten wel rapakivi’s zijn. Hoe dan ook, Smalandgranieten zijn bijzonder fraaie zwerfstenen, die in ons land niet moeilijk zijn te vinden. Wel moeten we hier rekening houden met het feit dat deze granieten door verwering een bleker uiterlijk kunnen hebben.

Foto’s van Smalandgranieten

Naar boven