Secretariaat:
J.F. Otten
Iepenlaan 13
9401 LS Assen
0592-353229
secretaris@gea-drenthe.nl
https://gea-drenthe.nl
https://www.facebook.com/GEA.Drenthe
https://www.flickr.com/photos/gea-drenthe/
Rekening: NL98INGB0105102024
KvK nr: 93011326

Gea Drenthe nieuwsbrief februari 2025

Afdelingsavond 21 februari 2025 – Tsjechische trilobieten

Lezing: Tsjechische trilobieten en hun context
Door: Paul Hille

Wij nodigen u uit voor onze afdelingsavond met een lezing over Tsjechische trilobieten

• Datum: vrijdag 21 februari 2025
• Tijd: 20:00, de zaal is open vanaf 19:30
• Locatie: Hunebedcentrum Borger
  Zie voor meer informatie over de locatie: https://gea-drenthe.nl/wie-zijn-we/locatie

De afdelingsavond is toegankelijk voor zowel LVGA-leden als andere geïnteresseerden.
Er zal door Paul Hille literatuur meegenomen worden evenals een aantal trilobieten ter illustratie.
Ook kan men eigen vondsten meenemen ter determinatie

Deze lezing, richt zich op de fascinerende wereld van de Tsjechische trilobieten en de context waarin deze uitgestorven dieren leefden. Trilobieten waren geleedpotige dieren die wereldwijd in de zeeën voorkwamen, van de vroegste perioden van het Cambrium tot het einde van het Perm, tussen ongeveer 521 en 251 miljoen jaar geleden. Ze behoren tot een van de oudste groepen dieren die ooit op aarde verschenen en speelden een belangrijke rol in de ecologie van de oerzeeën. In deze lezing zullen we dieper ingaan op de systematiek, morfologie en evolutie van trilobieten, met speciale aandacht voor de indrukwekkende fossielen die in Tsjechië zijn gevonden.

Systematiek en morfologie

Trilobieten vormen een aparte klasse binnen het dierenrijk, de Trilobita. Ze waren allemaal geleedpotigen, maar hun morfologie vertoonde een enorme variëteit. Trilobieten hadden een kenmerkend, plat, uit drie lobben opgebouwd lichaam – waar hun naam naar verwijst (trilobiet betekent “drie lobiën”). Hun exoskelet was vaak segmentaal, wat hen in staat stelde om zich flexibel te bewegen. Dit maakte ze uitermate succesvol in hun milieu, aangezien ze in staat waren om verschillende ecologische niches te vullen.

Trilobieten varieerden in grootte, van slechts enkele millimeters tot enkele decimeters. Ze hadden een breed scala aan vormen en maten, afhankelijk van hun soort en het milieu waarin ze leefden. Hun ogen, een van hun meest opvallende kenmerken, waren samengesteld en bestonden uit duizenden kleine lenzen van calciet (een mineraalsoort die vaak in fossielen wordt aangetroffen). Deze ontwikkeling van samengestelde ogen wordt beschouwd als een van de vroege grote evoluties in de dierlijke wereld en gaf trilobieten een aanzienlijke voorsprong in het detecteren van roofdieren en prooien.

Tsjechische trilobieten en de wetenschapper Joachim Barrande

Een van de meest opmerkelijke gebieden voor het bestuderen van trilobieten is een regio ten westen van Praag in Tsjechië. Deze regio is wereldwijd bekend om zijn uitzonderlijke rijkdom aan trilobietenfossielen, en het speelt een cruciale rol in ons begrip van de evolutie en verspreiding van deze dieren. De vondsten in dit gebied zijn zo belangrijk dat de fossiele vindplaats van Skrye, waar Joachim Barrande in de 19e eeuw uitgebreide studies uitvoerde, de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed heeft gekregen. Barrande wordt vaak beschouwd als een van de pioniers van de paleontologie, en zijn werk heeft veel bijgedragen aan de systematische studie van trilobieten.

Het gebied rond Praag heeft nog steeds een enorme biodiversiteit van trilobieten, en paleontologen blijven er nieuwe soorten ontdekken. In de 19e eeuw beschreef Joachim Barrande honderden nieuwe trilobietensoorten, en zijn werk heeft de basis gelegd voor de verdere studie van deze dieren wereldwijd.

De opkomst en ondergang van de trilobieten

Trilobieten waren ongekend succesvol. Gedurende de honderden miljoenen jaren van hun bestaan verspreidden ze zich over de oceanen en vulden ze vrijwel alle ecologische niches die beschikbaar waren. Ze kwamen voor in verschillende mariene omgevingen, van ondiepe kusten tot de diepste oceaanbodems. Met hun vele verschillende vormen en levenswijzen was er een indrukwekkende diversiteit aan trilobieten, met meer dan 20.000 verschillende soorten die bekend zijn. In veel opzichten waren trilobieten voor de prehistorische zeeën wat krabben en kreeften vandaag de dag zijn voor de huidige oceanen: overal aanwezig en een essentieel onderdeel van het mariene ecosysteem.

Een van de grootste prestaties van trilobieten was de ontwikkeling van samengestelde ogen, die hen in staat stelden om scherp te zien in het vaak troebele water waarin ze leefden. Dit stelde hen in staat om prooien of gevaar tijdig te detecteren en hun overlevingskansen te vergroten.

Helaas stierven trilobieten uit aan het einde van het Perm, tijdens de zogenaamde Perm-extinctie, de grootste massa-extinctie in de geschiedenis van de aarde. Deze catastrofale gebeurtenis leidde tot het verdwijnen van ongeveer 90% van alle mariene diersoorten, waaronder de trilobieten. Ondanks hun lange periode van succes, konden de trilobieten zich niet aanpassen aan de dramatische veranderingen die plaatsvonden in de oceanen en de atmosfeer.

Er zal door Paul Hille literatuur meegenomen worden evenals een aantal trilobieten ter illustratie.
Ook kan men eigen vondsten meenemen ter determinatie

Jacob Otten

Oproep voor het ontwerp van een nieuw logo

Wie van onze leden kan een nieuw logo ontwerpen voor Gea Drenthe?

Met de overgang van Kring Drenthe van Stichting Gea naar Vereniging Drenthe van de LVGA is ook een nieuw logo nodig. Het oude logo, dat we jarenlang gebruikten, is niet langer correct en toe aan vernieuwing.

Als tijdelijke oplossing heb ik met online hulpmiddelen een nieuw logo en banner ontworpen. Maar omdat ik geen grafisch ontwerper ben, is er wellicht iemand onder jullie die een mooier en professioneler ontwerp kan maken.

Heb je een idee? Stuur je ontwerp naar secretaris@gea-drenthe.nl

Jacob Otten

Kristal beurs Groningen 21 april 2025

Op 2e Paasdag organiseert Het Kristal uit Groningen traditiegetrouw een beurs: www.kristalbeurs.nl.

Het Kristal heeft ons gevraagd of Gea Drenthe ook op deze beurs aanwezig wil zijn. Dit kan echter alleen als er voldoende vrijwilligers zijn om de stand te bemannen. De groep mensen waarop we normaal een beroep doen, is dit keer niet beschikbaar.

Daarom deze oproep aan alle leden: Wie wil op 2e Paasdag Gea Drenthe vertegenwoordigen op de Kristalbeurs?

Laat het weten via secretaris@gea-drenthe.nl, spreek een bestuurslid aan op de kringavond, of reageer via het contactformulier: www.gea-drenthe.nl/wie-zijn-we/contact.

Algemene oproep: help mee bij evenementen!

Gea Drenthe neemt elk jaar deel aan verschillende evenementen, zoals de Oertijdmarkt en het Weekend van de Wetenschap in het Hunebedcentrum. Vaak moeten we hiervoor terugvallen op dezelfde kleine groep vrijwilligers.

We zouden het geweldig vinden als meer leden af en toe kunnen bijspringen bij evenementen en promotieactiviteiten.

Wil je deel uitmaken van onze “evenementenpool” en zo nu en dan helpen? Laat het dan weten aan de secretaris via secretaris@gea-drenthe.nl of via het contactformulier: www.gea-drenthe.nl/wie-zijn-we/contact.

Alvast bedankt voor je hulp!

Jacob Otten

Excursie naar de Piesberg 2 maart 2025

Op zondag 2 maart 2025 organiseert Gea Drenthe een excursie naar de Piesberg, een bekende groeve bij Osnabrück. Er is nog ruimte voor aanmeldingen!

Meer informatie over deze groeve en wat je er kunt vinden, lees je in de vorige nieuwsbrief:
Nieuwsbrief januari 2025 – De Piesberg

Praktische informatie

• Datum: Zondag 2 maart 2025
• Locatie: Piesberg, Osnabrück
• Kosten: €5 per deelnemer
• Voor wie: Exclusief voor leden van Gea Drenthe; bij voldoende ruimte kunnen ook andere LVGA-leden deelnemen.

Wil je mee? Meld je dan op tijd aan!

Aanmelden voor de excursie doet u door op onderstaande button te drukken. Vergeet niet om in het formulier de juiste excursie te kiezen!

De excursie commissie

Excursie naar Twistringen, 6 april 2025

Op zondag 6 april 2025 organiseert Gea Drenthe een excursie naar Twistringen, een fossielenrijke kleigroeve ten zuiden van Bremen. Dit is een unieke kans om fossielen uit het Midden-Mioceen (ongeveer 15 miljoen jaar oud) te vinden..

Wat kun je vinden?

De groeve staat bekend om zijn kleine fossiele schelpen, die zonder hakwerk eenvoudig uit de kleiwand kunnen worden gehaald. Naast schelpen kunnen er ook fossiele resten van zee-egels, krabben en haaientanden worden gevonden.

Praktische informatie

• Verzamelen: 10:00 uur bij de groeve
• Weersafhankelijk: De excursie gaat alleen door bij goed weer, omdat de groeve bij regen te glad wordt.
• Kosten: € 5,- per persoon
• Voor wie: Exclusief voor leden van Gea Drenthe; bij voldoende ruimte kunnen ook andere LVGA-leden deelnemen.

Wat neem je mee?

• Gereedschap: Harkje, troffel, schepje, schroevendraaier en emmers
• Kleding: Laarzen worden sterk aanbevolen vanwege de modderige ondergrond
• Extra: Er is een spoelplaats aanwezig om je vondsten direct schoon te maken

Meer informatie over de groeve vind je op de officiële website:
https://fossiliengrube-twistringen.de/

Wil je mee? Zorg dat je je op tijd aanmeldt!

Aanmelden voor de excursie doet u door op onderstaande button te drukken. Vergeet niet om in het formulier de juiste excursie te kiezen!

De excursiecommissie

Hemelvaartexcursie naar het Sauerland, 28 mei t/m 1 juli

Er zijn nog enkele plaatsen beschikbaar voor onze meerdaagse excursie naar het Sauerland! Deze excursie biedt een geweldige kans om de geologie en fossielen van deze regio te verkennen.

Meer informatie over het programma en de locaties die we bezoeken, vind je in de vorige nieuwsbrief:
Nieuwsbrief januari 2025 – Hemelvaartexcursie

Wil je mee? Meld je dan snel aan!

Aanmelden voor de excursie doet u door op onderstaande button te drukken. Vergeet niet om in het formulier de juiste excursie te kiezen!

De excursie commissie

Yardangs in Iran

In 2016 maakten we een rondreis van een maand door Iran. We hebben daar veel indrukwekkende ervaringen opgedaan, maar ik zal me hier beperken tot één van de geologisch interessante aspecten.

Iran bevindt zich grotendeels op een hoogvlakte en heeft een droog klimaat, waardoor er verschillende woestijngebieden zijn. In het zuidoosten van het land ligt de indrukwekkende woestijn Dasht-e Lut.

De ligging van de Lut woestijn in Iran

In de Lut woestijn vinden we rijen evenwijdige langwerpige rotsen die ontstaan zijn door wind erosie. Dit zijn spectaculaire voorbeelden van wat in de geologie Yardangs genoemd worden. Vanwege deze Yardangs is de Lut woestijn een World Heritage Site, zie https://whc.unesco.org/en/list/1505/

Wat zijn Yardangs?

Yardangs zijn langwerpige, aerodynamisch gevormde heuvels van hard gesteente die door wind en zand zijn uitgesleten. De naam is afgeleid van het Oeigoerse woord “yardang”, wat “steile bank” betekent. Ze variëren in grootte van enkele meters tot tientallen kilometers in lengte en worden gekenmerkt door scherpe ruggen en parallelle geulen.

Deze structuren ontstaan wanneer door wind voort geblazen zanddeeltjes over een oppervlak schuren en geleidelijk het zachtere materiaal wegslijpen, terwijl het hardere gesteente blijft staan. De windrichting bepaalt grotendeels de oriëntatie van yardangs, die vaak parallel aan de overheersende windrichting liggen.

Vorming van Yardangs

De vorming van yardangs vindt plaats in verschillende fasen:

1. Differentiële erosie: Zachtere sedimenten worden sneller geërodeerd dan hardere lagen, wat leidt tot reliëfverschillen.
2. Windschuring en deflatie: Fijn zand en stof worden door de wind meegenomen en schuren continu tegen de rotsen, waardoor de structuren verder uitslijten.
3. Versterkte erosie aan de flanken: De wanden van yardangs worden steeds steiler door windschuring, terwijl de toppen relatief intact blijven.
4. Volgroeide yardangs: Na duizenden tot miljoenen jaren kunnen yardangs indrukwekkende hoogten en lengtes bereiken, soms tot wel 100 meter hoog en 200 kilometer lang.

Yardangs in de Kalut-woestijn, Iran

Een van de meest spectaculaire voorbeelden van yardangs bevindt zich in de Dasht-e Lut, een van de heetste en droogste woestijnen ter wereld. Binnen deze woestijn ligt de Kalut-regio, beroemd om zijn immense yardanglandschappen.

De Kalut-woestijn heeft een oppervlakte van ongeveer 50.000 vierkante kilometer en bevat enkele van de grootste en best gevormde yardangs op aarde. De wind in deze regio blaast voornamelijk uit het noordwesten, wat heeft geleid tot de langgerekte, parallelle structuren die de Kaluts zo indrukwekkend maken. Sommige yardangs hier bereiken hoogtes van 80 meter en strekken zich uit over tientallen kilometers.

Tussen juni en oktober wordt dit dorre subtropische gebied geteisterd door sterke winden die sedimenten transporteren en op kolossale schaal erosie veroorzaken. Als gevolg hiervan kent het gebied sommige van de meest spectaculaire voorbeelden van door winderosie veroorzaakte yardangs (geribbelde bergruggen). Verder bevat het gebied uitvoerige steenwoestijnen en plekken met zandduinen. De Dasht-e Lut woestijn is een toonbeeld van de voortgang van geologische processen.

Het extreme klimaat van de Dasht-e Lut, waar temperaturen tot 70°C zijn gemeten, speelt een cruciale rol in de instandhouding van deze structuren. De afwezigheid van vegetatie en neerslag zorgt ervoor dat de erosie vrijwel volledig door de wind wordt aangedreven, waardoor yardangs hier langdurig behouden blijven.

Yardangs op andere locaties

Naast Iran komen yardangs voor op meerdere plekken wereldwijd. Enkele van de bekendste locaties zijn:

1. China – De Lop Nor-woestijn en de Qaidam-bekken in China bevatten uitgebreide yardangvelden, vaak omgeven door zoutvlaktes en droge rivierbeddingen.
2. Egypte – In de westelijke woestijn van Egypte zijn kleinere yardangs te vinden, die vergelijkbaar zijn met die in Iran maar minder uitgestrekt.
3. Peru – In de Sechura-woestijn zijn yardangs gevormd door de sterke winden van de Peruaanse kust.
4. Mars – NASA heeft yardang-achtige structuren waargenomen op Mars, wat suggereert dat vergelijkbare windprocessen ook op andere planeten werkzaam zijn.

Jacob Otten

Bronnen en links

Hieronder vindt u een lijst met informatieve bronnen over de Dasht-e Lut, de Kaluts en Yardangs:

• Dasht-e Lut (Lut Desert): De officiële UNESCO-werelderfgoedpagina biedt uitgebreide informatie over de geografie, geologie en unieke kenmerken van de Lut-woestijn.
  UNESCO World Heritage Centre
• Yardangs (Kaluts) in de Lut-woestijn: De International Union of Geological Sciences (IUGS) beschrijft de vorming en het belang van deze indrukwekkende geologische structuren.
  IUGS
• Dasht-e Lut – Wikipedia: Deze Wikipedia-pagina biedt een uitgebreid overzicht van de Dasht-e Lut, inclusief informatie over de geografie, geologie en klimatologische extremen van de regio. Wikipedia, the free encyclopedia
• Lut Desert – World Heritage Journeys of Europe: Deze pagina belicht de unieke kenmerken van de Lut-woestijn, zoals de indrukwekkende yardangs en zandduinen, en biedt inzichten in het culturele erfgoed van de regio.
  World Heritage Journeys
• Yardangs on Mars – Wikipedia: Deze pagina biedt een uitgebreid overzicht van yardangs op Mars, inclusief hun vorming en locaties.
  Wikipedia, the free encyclopedia

LVGA lezingendag: Ontstaan van de mens – 1 maart

Zaterdag 1 MAART 2025 9.30 TOT 16.30 uur.  Locatie: Victor J. Koningsbergergebouw van de Universiteit Utrecht
Hoe is de mens ontstaan, welke factoren als bijvoorbeeld klimaat, vegetatie, fauna, geologie spelen een rol. Daarnaast de eerste mensen in Nederland. Wat weten wij van hen en hoe weten wij dat.

Doel van een lezingendag is o.a. de verzamelaars /geïnteresseerden /wetenschappers met elkaar in contact te brengen; er wordt een aantal lezingen verzorgd, zodat men zijn/haar kennis over de hobby kan vergroten; er kunnen verzamelingen getoond worden en er is een boekenmarkt aanwezig.

Als tegemoetkoming in de kosten betalen (onbeperkte) leden, studenten en  leden van de AWN (Archeologie) een eigen bijdrage van € 5,- voor koffie/thee. Niet-leden betalen € 20,- (inclusief koffie/thee). Aan de ingang van de zaal te voldoen. Koffie en thee zijn in de pauzes beschikbaar.

Alle verdere informatie over het programma, sprekers, bereikbaarheid, organisatie en de verplichte aanmelding vindt u via deze link: LVGA Landelijke Lezingendag MRT25

LVGA lezingendag: Zoutwinning in Twente – 15 maart

Zaterdag 15 maart 2025, 9.30-16.15 uur.  Locatie: Voggelhoes Boortorenweg 27 7554 RS Hengelo

De lezingendag van 9 november 2024 “Nobian Zout” was volgeboekt. De lezingendag wordt herhaald op 15 maart 2025, met hetzelfde programma.

Firma NOBIAN en LVGA organiseren een lezingendag met als thema “Zoutwinning in Twente: Geologie en techniek”. Daarnaast werkt het zoutmuseum Delden mee.

Nobian is gastheer en zij betalen een groot deel van de kosten. Uw bijdrage is €15,- als u onbeperkt LVGA lid bent en €25,- als u geen LVGA lid bent. Leden van het KNAG betalen ook slechts € 15,-. U bent dan de hele dag te gast bij Nobian. Alles is inclusief, koffie, lunch, lezingen en bus tour. NB. U kunt niet op de bonnefooi komen. Vanwege veiligheidsvoorschriften kunnen er maximaal 60 personen worden toegelaten.

U krijgt per mail bericht of u wel of niet geplaatst bent. Er wordt een reservelijst gemaakt.  Als u onverhoopt niet kunt komen verwachten wij dat u zich direct afmeldt. Zo nodig belt u met Clarinus Nauta 06-36023979.

Alle verdere informatie over het programma, sprekers, bereikbaarheid, organisatie en de verplichte aanmelding vindt u via deze link: LVGA Landelijke Lezingendag  4.

Agenda

De agenda is dynamisch en zal daarom veranderen met de tijd