Secretariaat:
J.F. Otten
Iepenlaan 13
9401 LS Assen
0592-353229
secretaris@gea-drenthe.nl
https://gea-drenthe.nl
https://www.facebook.com/GEA.Drenthe
https://www.flickr.com/photos/gea-drenthe/
NL08INGB0003452494

Gea Drenthe nieuwsbrief

April 2022

In deze nieuwsbrief:

1. Kringavond
2. Van de excursiecommissie
3. Gea kids excursie Piesberg afgelast
4. Lezingendag Gea & NGV
5. Spreekuur stenen en fossielen
6. Het Hondsruggebied blijft verrassen; opnieuw een Ekeriet uit Noorwegen
7. Hondsrugfossielen en zwerfstenen naar het Hunebedcentrum
8. Agenda

Kringavond 22 april 2022

Vrijdag 22 april is er vanaf 20:00 een kringavond van Gea Drenthe in het Hunebedcentrum in Borger.
Zie de pagina Locatie voor meer info. Hans van ’t Zelfde zal een lezing geven over Radioactieve mineralen.

Het verzamelen van mineralen die ioniserende straling afgeven (radioactieve mineralen)

Door Hans van ’t Zelfde

In deze lezing wordt ingegaan op de geschiedenis en de ontdekking van ioniserende straling en radioactiviteit. Is het verzamelen van deze mineralen gevaarlijk?

Regelgeving

Waar moeten we ons aan houden als we een verzameling radioactieve mineralen aanleggen?
Wat is de wetgeving met betrekking tot het verzamelen van radioactieve mineralen in Nederland?
Wat zijn de gevaren van het verzamelen van radioactieve mineralen?
Deze lezing heeft niet de bedoeling om verzamelaars aan te zetten tot het verzamelen ervan.

In het verleden zijn er nogal wat berichten geweest dat het verzamelen van radioactieve mineralen aan banden gelegd zou gaan worden (e.g. Burke, 1975). Gelukkig is er geen vervolg gegeven aan dit voornemen omdat het bezit van deze specifieke mineralen lastig te controleren en te handhaven is (Van Loon, 2005; Min van infrastructuur en Milieu, 2018).
Op sommige beurzen zoals op de beurs in België worden de aanwezige stands altijd gecontroleerd op het voorkomen van radioactieve mineralen en worden de mineralen indien van toepassing ook als zodanig gelabeld.

Sommige mineralen, bijvoorbeeld REE (Rare Earth Elements) mineralen uit Noorwegen, zijn vaak lastig te herkennen als zijnde radioactief. Zo is het mineraal monaziet Ce(PO₄) vaak radioactief.
Het maken van een “scan” met een Geiger Müllerteller van de hele mineralencollectie is dan ook een must!
Hemimorphiet in mijn verzameling uit Portugal (Magualde) blijkt redelijk sterk radioactief te zijn wat wel te verwachten was.

Bewaren en opbergen

Als laatste wordt er ingegaan op een manier hoe het beste van een verzameling van radioactieve mineralen kan worden opgeborgen. Er worden een beperkt aantal uranium en thorium mineralen, die volgens de systematiek van Lauf (2016) zijn ingedeeld, besproken en wordt er kort ingegaan op wat de belangrijkste vindplaatsen van radioactieve mineralen zijn.

Bronnen

• Burke. E.A.J. Risico’s bij verzamelen van radioactieve mineralen, Gea, 8 (1), 1975 https://natuurtijdschriften.nl/pub/414352
• Lauf, R.J., Mineralogy of Uranium and Thorium, Schiffer, Atglen 2016
• Ministerie van Infrastructuur en Milieu, Kernenergiewet, ‘s Gravenhage (2018)
  https://wetten.overheid.nl/BWBR0002402/2022-02-16
• Van Loon, T. Radioactieve dreiging voor verzamelaars in rook opgegaan, Rotterdam, Afzettingen WTKG, 24 (4) (2005)
  https://natuurtijdschriften.nl/pub/567226

Waar en wanneer

• 22 april
• Aanvang lezing 20:00
• Locatie: Filmzaal van het Hunebedcentrum, Bronnegerstraat 12, Borger
• Toegang: voor leden van Gea Drenthe en introducees

Naar boven

Excursie naar Hannover van 3 april afgelast

Helaas moesten wij de excursie naar Hannover van 3 april afgelasten, we gaan deze excursie verplaatsen.
Onderstaande bericht is naar de deelnemers gestuurd

Hallo excursiegangers,
De begeleider van onze excursie naar Hannover belde. Er ligt in Hannover veel sneeuw en er wordt nog meer verwacht. Dat samen met winterse temperatuur in de nacht is er de oorzaak van dat de omstandigheden in de groeve zo slecht zijn dat wij niet kunnen zoeken. De excursiecommissie heeft daarom besloten om deze excursie af te gelasten en hiervoor een nieuwe datum in augustus a.s. te zoeken. Hiervan krijgen jullie vroegtijdig bericht, er zal ook een aankondiging van de nieuwe datum in de nieuwsbrief komen.
Met vriendelijke groeten,
Leen van Duijn

Overig Excursienieuws

Wij hebben, zoals eerder al aangekondigd, een mooi programma voor het komende voorjaar kunnen opstellen. Hieronder staan nog een keer de bijzonderheden van de afzonderlijke excursies aangegeven.

Deelname aan de excursies staat open voor donateurs van GEA Kring Drenthe, alsmede voor hun gezinsleden. Ook donateurs van andere GEA kringen of landelijke GEA kunnen deelnemen, wanneer het maximaal aantal deelnemers van een excursie nog niet is bereikt.

Na opgave van deelname ontvangt u het excursie-reglement, alsmede een lijstje met de verplichte persoonlijke beschermingsmiddelen en met de geadviseerde gereedschappen.

Deelname aan de excursie betekent aanvaarding van de bepalingen genoemd in het reglement. Ook krijgt u dan het verzoek om de kosten van de excursie te voldoen. Pas na betaling van de kosten van de excursie is de aanmelding definitief.

Bij aanvang van een excursie verklaren de deelnemers zich door ondertekening van de deelnemerslijst akkoord met deelname aan de excursie op eigen verantwoordelijkheid en eigen risico en volgens het gestelde in het excursiereglement.

Donateurs die zich al hebben opgegeven krijgen heel binnenkort persoonlijk bericht.

Informatie over de excursies, zie:

• Excursie naar Hohenlimburg 8 mei
• Hemelvaart excursie naar de Eifel 26 mei

De excursie commissie

Naar boven

Gea kids excursie Piesberg gaat niet door

Hallo Gea-kids en hun ouders/grootouders,

Zoals we hebben beloofd zijn wij op onderzoek geweest in de Piesberg. We waren eigenlijk benieuwd of wij het lichamelijk wel aankonden maar ter plaatse bleek er een heel ander probleem te zijn.

Voor ons was het geen probleem, dat was een geruststelling.
Maar de groeve was onherkenbaar veranderd. Konden we een paar jaar geleden nog zoeken op een relatief ongevaarlijke plek, dat was nu niet mogelijk.
De groeve is gevaarlijk geworden, met diepe afgronden en wat nog belangrijker is, de mooie laag waarin we konden zoeken is totaal verdwenen en verworden tot fijngemalen storthopen waarin we niets meer kunnen vinden. Zelfs wij als ervaren zoekers hebben helemaal niets gevonden. We hebben nog gesproken met een geoloog van het museum in Osnabrück (zij doet onderzoek naar de fossielen in de groeve), maar die kon ons niet helpen. De groeve is niet meer geschikt voor kinderen, zelfs levensgevaarlijk geworden . Veel instabiele wanden en diepe afgronden.

Tot onze grote spijt moeten we de excursie van 24 april naar de Piesberg daarom afblazen. We zijn er zelf ook ziek van want we hadden ons er heel erg op verheugd. We hebben het enthousiasme van de kinderen gezien en het doet ons pijn ze te moeten teleurstellen.

Er deed zich ook nog een ander probleem voor, de afslag naar vindplek was afgesloten en de omleiding was ongelooflijk ingewikkeld en ook ver omrijden.

We zullen er alles aan doen om nog een alternatief te bedenken, maar op korte termijn is die er niet.

We rekenen op ieders begrip,

Met vriendelijke groet,
Koos en Jannette,
werkgroep Gea-kids.

Naar boven

Engeland, gezamenlijke lezingendag van GEA & NGV 23 april 2022

Reminder 23 april 2022, van 10 tot ±16 uur. THEMADAG ENGELAND.
Gezamenlijke dag van GEA en NGV onder auspiciën van het Landelijk Geologisch Platform.

Een mooi land met een enorme variatie in landschappen, een enorme geologische geschiedenis en met heel veel kust. Plekken om langs de kust te struinen en bijv. fossielen te zoeken of in Cornwall, zover het nog mogelijk is, de verlaten “halden” te bezoeken.

Stichting Geologische Aktiviteiten (GEA) en de Nederlandse Geologische Vereniging (NGV) organiseren samen op zaterdag 23 april 2022 onder auspiciën van de federatie Landelijk Geologische Platform (LGP), een dag met als titel “Engeland ”.
Er zijn boeiende lezingen over de Engelse geologie, over fossielen en mineralen uit Engeland.

Als key note spreker komt Tom Costes, mineraloog en bedrijfsleider bij het UKWC (Rogerly Mine, Diana Maria Mine) uit Engeland.

Locatie: Aula Groevenbeekcollege, Paul Krugerweg 42, Ermelo

Voor de volledige informatie over het programma, tijden, parkeren e.d.  en voor de verplichte aanmelding klik dan op deze link.
Scroll dan naar de knop “JE KUNT JE HIER AANMELDEN”

Oproep

Als je van plan bent deze dag te bezoeken, meldt dat dan even bij de secretaris: secretaris@gea-drenthe.nl. Ik zal de deelnemers met elkaar in contact brengen zodat er eventueel afspraken kunnen worden gemaakt om samen te rijden.

De excursie commissie

Naar boven

Spreekuur stenen en fossielen

Heb je zelf een steen, een archeologisch object of andere vondsten en wil je daar graag iets meer van weten? Stenen expert Harry Huisman zal aanwezig zijn om alles te vertellen over stenen en fossielen. Daarnaast zijn er ook archeologen aanwezig die jou iets kunnen vertellen over je archeologische vondst. Kom gerust langs bij het spreekuur in het Hunebedcentrum.
We starten om 13.30 uur en eindigen om 15.30 uur. Let op, meld je van te voren aan via communicatie@hunebedcentrum.nl Zo kunnen wij het bezoek in goede banen leiden.

Archeologische bodemvondst

Doe je een bodemvondst in Drenthe (zowel in individueel, als in werkgroep verband), meld dit dan bij het spreekuur. De archeologen onderzoeken en registreren de vondst, daardoor wordt de waardevolle archeologische informatie beschikbaar voor onderzoek. De locatie van jouw vondst wordt niet beschikbaar gemaakt, daarnaast kun je na afloop jouw vondst gewoon weer mee naar huis nemen. Tijdens de registratie wordt de vondst gefotografeerd en opgenomen in het de Database van PAN (Portable Antiquities of the Netherlands). Inzage krijgen in je eigen vondsten in de Pan-database is mogelijk.
Iets gevonden buiten Noord-Nederland en ben je niet woonachtig in Noord-Nederland? Dan verwijzen je graag door naar de website van PAN. Heb je een vraag over een steen, fossiel of schelp, maar kun je niet langskomen? Je kunt ook foto’s (graag detail en overzicht, in goede kwaliteit) met vragen per mail versturen naar communicatie@hunebedcentrum.nl.

Alle data van het spreekuur waar je je voor kunt aanmelden:

• 3 maart 2022 (alleen archeologiespreekuur)
• 10 maart 2022 (alleen stenenspreekuur)
• 14 april 2022
• 9 juni 2022
• 8 september 2022
• 13 oktober 2022
• 10 november 2022
• 8 december 2022

Naar boven

Het Hondsruggebied blijft verrassen; opnieuw een Ekeriet uit Noorwegen

Akkerstenen

Zwerfstenen blijven voor verrassingen zorgen. De variatie aan steensoorten is bijzonder groot, maar dat niet alleen. Zo nu en dan duikt een zeldzaam exemplaar op, dat een uurtje zoeken in de kou goed maakt. De moeilijkheid bij zwerfstenen is de herkenning. Loop je al wat jaren mee, dan lukt het steeds beter om soorten te herkennen, maar makkelijk is het niet. Daarnaast krijg je soms met omstandigheden te maken die op een andere manier een vlotte herkenning in de weg staan. Neem akkerstenen.

Als er één groep zwerfstenen is waar de meeste verzamelaars met een grote boog om heen lopen, dan zijn het wel akkerzwerfstenen. Een verblijf van tientallen jaren in en direct onder de bouwvoor zorgt er voor dat de stenen nagenoeg onherkenbaar worden. Daar wil je als verzamelaar je tijd niet aan spenderen. Toch loont het, vooral als je wat maatregelen neemt. De keien komen bij het oogsten in de herfst tevoorschijn. De boer gooit ze op een hoop, en met een beetje geluk ‘overwinteren’ ze op de akker.

In de loop van de wintermaanden spoelt regen veel vuil weg, en last van onkruid heb je evenmin. Alleen, de hardnekkige zwartbruine humusaanslag op de stenen verdwijnt niet. Dit was ook het geval met de hoop akkerstenen op de foto. Als je trek had kon je nog een aardig maaltje aan aardappelen tussen de keien verzamelen, hoewel sommige al in een vreemd papperige toestand verkeerden. De hoop keien lag op de westflank van het Hoge Veld. Ieder jaar is er in dit gebied op de akkers tussen Bunne en Norg in Noord-Drenthe wel een hoop keien te vinden.

Hoge Veld

Het Hoge Veld is, zoals de naam al suggereert, een hoger gelegen gedeelte op de zand/keileemrug van Zeijen. Deze smalle heuvel rug loopt van het dorp Zeijen tot voorbij Altena bij Peize. Lokaal komen hier heel bijzonder veel zwerfstenen voor. In de loop van de tijd zijn er al miljoenen verdwenen, maar nog steeds is de voorraad keien in de bodem niet uitgeput. Op de Zeijenrug komen twee soorten keileem voor; beide met een Oost-Baltische samenstelling. Dit herken je aan de zwerfstenen. Het miegelt van rode Aland-rapakivi’s en verwanten. Beide Oost-Baltische keilemen zijn op het eind van de Saale-ijstijd, zo’n 155.000 jaar geleden, afgezet door de Hondsrug-ijsstroom. Op de flanken van de Zeijenrug komt keizand voor van een nog oudere keileemafzetting. Deze dateert uit de tijd dat het Scandinavische landijs in de Saale-ijstijd Nederland voor het eerst binnen drong. Dit oudere keileemtype bevat heel veel zwerfstenen uit Midden- en Zuid-Zweden, de zuidelijke Oostzee en Denemarken. Smaland-graniet en helleflint zijn heel gewoon, sommige Dalarne-porfieren ook. Zo nu en dan komt daartussen een zwerfsteen voor uit Zuid-Noorwegen. Dat zwerfstenen uit dit deel van Scandinavië zo zelden in ons land gevonden worden, komt doordat het gletsjerijs uit Noorwegen in de Saale-ijstijd eerst een tijdje zuidwaarts stroomde, maar meestentijds bewoog het in de richting van het Noordzeegebied. Daarom vind je op de stranden van Norfolk tot Hull in Engeland relatief veel zwerfstenen uit het Oslo-gebied en bij ons veel minder.

Ekeriet

In de loop van de tijd heb ik op het Hoge Veld verschillende zeldzame ‘Noren’ gevonden, de bekende rhombenporfier voorop. Nu en dan kom je ook andere soorten tegen, maar die zijn moeilijker te herkennen. Mijn eerste Ekeriet, een bleekkleurige oranje graniet uit het Oslo-gebied, kwam ook van het Hoge Veld. Het was de eerste zwerfsteenvondst van Ekeriet in Nederland. Een opsteker destijds. Na twee andere vondsten in Ellertshaar en in Borger, ook in Drenthe, vond ik eind februari een vierde exemplaar. Voor zover bekend zijn er in heel Nederland maar vijf vondsten van dit gesteente bekend. De steen raapte ik op uit de hoop keien op de foto. De keien waren zo onaantrekkelijk en vuil dat ik ze pas een paar dagen geleden schoongemaakt heb, en….ze daarna trakteerde op onderdompeling in water met dikke bleek. Hierdoor verdwijnt ook de hinderlijke bruine humusaanslag.

Na de schoonmaakbeurt bleek dat er onder de meegenomen stenen een Ekeriet schuil ging.  Ik had de steen meegenomen omdat hij mij bijzonder leek, maar in het veld kreeg ik er geen vinger achter.

Opnieuw een Ekeriet. De graniet is aan de buitenzijde door verwering sterk gebleekt. Op het breukvlak is de kleur in vochtige toestand geeloranje. Zo te zien bestaat deze Ekeriet uit twee mineralen: alkaliveldspaat en kwarts. Hier en daar zijn wat kleine zwarte vlekjes te zien van biotiet en kleine roodverkleuringen door hematiet. Plagioklaas is nagenoeg afwezig, ook zwartgroene aegerien (=augiet-soort) ontbreekt. Kwarts is in ruime mate aanwezig. De kristallen zijn meest hoekig, en glazig grijs. De kwartsen vormen aan elkaar gegroeide aggregaten. Ekeriet kan veel kwarts bevatten, soms meer dan 40%. Dit is bij deze zwerfsteen niet het geval, hoewel het kwartspercentage hoog is.

Oorsprong

Ekeriet is een gidsgesteente uit het Oslo-gebied in Zuid-Noorwegen. Het dankt zijn naam aan het Eikern-meer in dat gebied. Verder komt het gesteente ook nog voor noordelijk van de stad Oslo. In de petrologie is Ekeriet een alkaliveldspaat-graniet, d.w.z. een graniettype dat geen of heel weinig plagioklaas bevat. De steen wordt opgenomen in de collectie van het Hunebedcentrum.

Harry Huisman

Harry Huisman is conservator geologie in het Hunebedcentrum.

Dit bericht is met toestemming gekopieerd van het Hunebed nieuwscafé

Voor meer artikelen over zwerfstenen zie pagina: https://gea-drenthe.nl/zwerfstenen

Naar boven

Hondsrugfossielen en zwerfstenen naar het Hunebedcentrum

Het Hunebedcentrum in Borger is opnieuw verrijkt met een stenencollectie. De verzameling bestaat uit een mix van kristallijne zwerfstenen en zwerfsteenfossielen plus een aantal fossielen die in het buitenland verzameld zijn. De collectie is geschonken door amateur-geoloog Luit Dijkstra uit Groningen.

Luit Dijkstra is een rasverzamelaar, niet alleen van zwerfstenen en fossielen, ook strandschelpen hebben zijn aandacht, om maar niet te spreken van schepen. In het laatste geval moet je denken aan foto’s, tijdschriften en krantenartikelen. Jarenlang volgde hij met grote passie tewaterlatingen van coasters langs het Winschoterdiep, maar ook zeeschepen in de haven van Delfzijl hebben zijn warme belangstelling. Naast dit alles is Luit ook een groot natuurliefhebber.

Voor het Hunebedcentrum zijn vooral zijn Groninger kalksteenfossielen van belang. Hiermee heeft het museum een dekkende geologische collectie in huis van zwerfstenen en zwerfsteenfossielen uit het Hondsruggebied en aanpalende streken.

Fossielen in de bodem van de stad Groningen

Eeuwenlang is al bekend dat de bodem van de stad Groningen vol zit met zwerfstenen. Pleinen, straten en kades waren tot in de 19^e eeuw geplaveid met miljoenen zwerfkeien. De stenen kwamen in de loop van de tijd bij graafwerkzaamheden tevoorschijn. Groningen is ontstaan op een hoog maar smal gedeelte van de noordelijke Hondsrug. Deze heuvelrug is hier nauwelijks breder dan 500 meter. Als er in de Hondsrugkeileem gegraven wordt, vormen op een paar meter diepte kalkstenen een vast ingrediënt onder de zwerfstenen, soms zoveel dat ze zo’n 70% van alle zwerfstenen uitmaken. Deze rijkdom aan Ordovicische en Silurische kalkzwerfstenen wordt elders nergens geëvenaard.

De kalkstenen zijn in de voorlaatste Saale-ijstijd, zo’n 155.000 jaar geleden, door het landijs in de noordoostelijke Oostzee, ter hoogte van het huidige Estland, uit kalksteenlagen op de zeebodem losgebroken en naar ons land vervoerd. Het is zeker dat, toen de ijstijd voorbij was, kalkstenen overal in het Hondsruggebied in de bodem voorkwamen. Uitloging en oplossing door wegzijgend regenwater heeft de kalkstenen op de meeste plaatsen doen verdwijnen. Alleen op plaatsen waar de keileemlaag uit de ijstijd een grote dikte heeft, zijn ze niet verdwenen. Dit laatste is vooral het geval op de noordelijke Hondsrug in een ca. 10km lange strook tussen het centrum van Haren tot iets voorbij het Noorderstation, in het noorden van de stad Groningen.

Hoe Luit Dijkstra verzamelaar werd van zwerfstenen

Luit en ik kennen elkaar al sinds begin jaren zestig van de vorige eeuw. Ik verzamelde toen al vele jaren stenen, maar dat was peanuts bij wat het later zou worden. Ik kwam pas goed met noordelijke zwerfstenen in aanraking toen het laatste deel van het Oosterhamrikkanaal in Groningen gedempt werd. Hiervoor werd zand gebruikt uit het Foxholstermeer bij Hoogezand. Met baggermachines werd zand samen met een hoop kluiten keileem en zwerfstenen opgebaggerd en in schuiten gestort. Bij aankomst in Groningen werd het zand uit de zandschuiten gezogen en in het kanaal gespoten. Rond de mond van de buis lagen een hoop zwerfstenen, waar ik in mocht zoeken. Wat het voor stenen waren? Toen nog geen idee.

Begin jaren zestig gebeurde hetzelfde met de Westerhaven in Groningen. De grote havenkom werd ook daar met zand uit het Foxholstermeer volgespoten. Voor de zuigbuis waren weer veel stenen te vinden. Op Westerhaven leerde ik Luit Dijkstra kennen. Hij interesseerde zich ook voor zwerfstenen. Vanaf die tijd zochten we veel samen. In het zand van de Westerhaven vond ik mijn eerste Rhomben-porfier, een bekende en ook heel zeldzame zwerfsteen uit het Oslo-gebied in Noorwegen. Ook Luit deed zijn best op de stenenhoop rond de zuigbuis. Menige kristallijne zwerfsteen verhuisde toen naar de Radijsstraat, waar hij woonde. Interessant was dat je tussen de stenen ook kalkstenen vond uit het Ordovicium en het Siluur, min of meer dezelfde soorten als die ook in de bodem van Groningen voorkwamen.

Zwerfstenen uit alle windrichtingen

In Groningen waren nog meer stenenzoekers. Eén ervan was Ab Lunshof. Ab was motoragent en was bij veel Groningers bekend, om niet te zeggen berucht. Hij vertelde ons dat hij tijdens zijn ritten door de stad regelmatig door de wijk Helpman kwam, en daar wel eens bij bouwputten zijn motor parkeerde om wat rond te kijken. Hij raapte in diensttijd menige fossiele koraal op. Lunshof, Luit en ik gingen in wisselende samenstellingen en ook vaak gezamenlijk stenen en fossielen zoeken in Drenthe en in het grensgebied in Duitsland. Vooral de zandgraverijen bij Haddorf in Duitsland waren ons doel. Op de weg er naar toe  bezochten we ook de bekende kleigroeve van Suddendorf, Ochtrup en die van Schneermann. Daar zochten we in harde klei-ijzersteengeodes naar kreeften, belemnieten grote mollusken en ammonieten.

Meestentijds zocht Luit in de omgeving van Groningen en in Noord-Drenthe. Omdat enige jaloersheid niemand vreemd is, weet ik nog als de dag van gisteren dat Luit tussen Zuidlaren en Vries een zandgroeve ontdekt had, waar stenen en grind opgezogen werden. Op een avond liet hij mij zijn vondst van de dag zien: een glanzend stukje bruingrijs verkiezeld hout. Versteend hout!!!! Niet te geloven. Vanzelfsprekend wilde ik dat ook wel. Verder vond hij er verkiezelde stukjes spons, koraal en heel zeldzaam een ‘Petersburger hoedje’. Zo noemde men de kleine, halfbolvormige kolonies van fijngetekende bryozoën. Kortom, in de groeve van Bouwman in Vries/Zuidlaren hebben we gezocht.

Ongeveer in dezelfde tijd ging Luit samen met Ab Lunshof in de auto, vaak om de week naar het zandgat van Botje in Noordbroek. Daar vonden ze in het opgezogen grind Rhomben-porfieren, versteende zee-egels en talrijke lavendelblauw verkiezelde koraaltjes, sponzen, bryozoën, enz. Het zuigen van zand in Botjes zandgat is al jaren geleden gestopt, maar beide fossielenjagers hebben er bijzonder mooie fossielen gevonden. Die van Luit Dijkstra liggen nu ook in het Hunebedcentrum.

Met fiets en brommer

Je kunt je het haast niet meer voorstellen, maar stenen zoeken ging in de jaren zestig met de fiets of met de bus. Je kon toen nog met de fiets een busreis maken naar Gieten, Borger en omstreken. De fiets werd in een rek bovenop de bus geplaatst. Wat jaren later hadden wij beiden een brommer, een Berini. Oudjes onder ons zullen zich die nog wel herinneren. Niet het bekende ‘eitje’ boven het voorwiel, nee een echte brommer. Daarmee ondernamen wij vele tochten onder meer naar Werpeloh in Duitsland en naar Sibculo in Overijssel. Werpeloh was bekend om zijn mooie Rhomben-porfieren, want wilde je bij het illustere gezelschap van zwerfsteenzoekers behoren en voor vol worden aangezien, dan moest je minstens een Rhomben-porfier gevonden hebben. Voor fossielen gold min of meer hetzelfde. Had je nog geen Aulocopium of Astylospongia (=verkiezelde sponzen) gevonden, dan hoorde je eigenlijk niet bij de club.

Luit vond zijn eerste Rhomben-porfier tijdens een fietstocht naar het Bunnerveen, dat toen nog in ontginning was. Deze vondst bracht het nabij gelegen Hoge Veld in beeld. Het Bunnerveen was de laatste grote heide/veenontginning in Drenthe. Wat er voor terug kwam is nu een fantasieloze, uitgestrekte vlakte met grasland. Als je nu door het gebied rijdt, heb je geen idee dat hier ooit een van de allermooiste heidegebieden in Noord-Drenthe lag.

Zuidelijk van het Bunnerveen lag het Hoge Veld. Dit is een hoger gelegen deel van de keileem-rug van Zeijen. Een groot deel van het Hoge Veld is in de oorlog en daarna in landbouwgrond omgezet. Toen Luit er voor het eerst kwam miegelde het nog van zwerfstenen. Ze lagen er bij duizenden. Luit en ik brachten er menige middag door om vervolgens met volle fietstassen huiswaarts te keren.

Het was op een middag dat ik daar, samen met Luit, mijn eerste zwerfsteen van Ekeriet vond. Net als Rhomben-porfier is dit ook een gidsgesteente uit het Oslo-gebied in Noorwegen, en die waren zeldzaam. Dat het een Ekeriet was, wist ik toen niet zeker. Menno Huizinga, een specialist in Oslo-gesteenten, bevestigde mijn vondst.

Luit Dijkstra en kalksteenfossielen

Opzij van al onze zoektochten met fiets, bus en brommer beleefden we onze mooiste zoekmomenten in de stad Groningen. Eind jaren zestig, begin jaren zeventig werden in Groningen de wijken Selwerd en Paddepoel gebouwd. Hiertoe werden vanaf het Noorderstation over een lang traject een diepriool aangelegd in de stenenrijke keileem van de Hondsrug. Zwerfstenen kwamen met duizenden te voorschijn. De uitgegraven grond met stenen lag wekenlang naast de diepe rioolsleuven. Het was een eldorado daar. Hier vonden we naast kristallijne zwerfstenen, zoals rapakivi-granieten, diorieten, gabbro’s en porfieren, vooral veel fossielrijke kalkstenen. Als je de kalkstenen met de hamer doorslaat vind je, allerlei soorten schelpen, mosdierkolonies, zeeleliestengeldelen, mosselkreeften, trilobieten en relatief veel losse fossiele koralen. Deze laatste zijn een specialiteit van de noordelijke Hondsrug. In de loop van de tijd zijn er duizenden van gevonden. Voor Luit Dijkstra was dit een soort eldorado en voor hem ook heel makkelijk bereikbaar.Na werktijd struinde Luit de tientallen hopen gestorte keileem op de graslanden naast de Noorderbegraafplaats af. Hij vond veel mooie koralen, waaronder de allergrootste Syringopora-koraal die ooit in de Hondsrug gevonden is. Deze koraal wordt ook wel ‘orgelpijpkoraal’ genoemd, omdat de koraalbuisje aan orgelpijpen doen denken. Verder raapte Luit kettingkoralen, honingraatkoralen (Favosites) en sterretjeskoralen (Thecia) op, de een nog mooier dan de ander.

Wellicht zijn mooiste tijd beleefde Luit pal achter zijn huis, waar men druk bezig was de nieuwe woonwijk Paddepoel bouwrijp te maken, en waar men bezig was diepe vijvers te graven voor afwatering en waterberging, tussen de Noorderbegraafplaats en de Wilgenlaan. Die bij de Moesstraat leverde bijzonder veel kalksteenfossielen op, waaronder ook weer talrijke koralen. We hebben het er nog wel over als we bij elkaar zijn. Vindplaatsen als langs de Wilgenlaan waar zoveel mooie fossielen gevonden werden, zijn er daarna in Groningen en Haren vrijwel niet meer geweest.

Wat gaat er met de fossielen van Luit Dijkstra gebeuren?

In het Hunebedcentrum zijn voor de Groninger en andere zwerfsteenfossielen een aantal grote ladenkasten gereserveerd. De kalkstenen en de verkiezelde grindfossielen krijgen hierin een plaats. We kunnen gerust stellen dat we met geologisch erfgoed te maken hebben, dat ten nauwste gekoppeld is aan het UNESCO Global Geopark de Hondsrug. De kristallijne zwerfstenen worden na selectie opgenomen in de collectie in de kelder in het kenniscentrum. Sommige krijgen een plaatsje in de kleine keientuin naast het gebouw. Verder wordt de ijstijdexpositie in het kenniscentrum voor een deel opnieuw ingericht en uitgebreid met een drietal glasvitrines.. In één van de vitrines wordt een selectie van Luit Dijkstra’s kalksteenfossielen permanent tentoon gesteld.

Harry Huisman

Harry Huisman is conservator geologie in het Hunebedcentrum.

Dit bericht is met toestemming gekopieerd van het Hunebed nieuwscafé

Voor meer artikelen over zwerfstenen zie pagina: https://gea-drenthe.nl/zwerfstenen

Naar boven