Secretariaat:
J.F. Otten
Iepenlaan 13
9401 LS Assen
tel: 0592-353229
e-mail: secretaris@gea-drenthe.nl
internet: https://gea-drenthe.nl
facebook: https://www.facebook.com/GEA.Drenthe
foto’s: https://www.flickr.com/photos/gea-drenthe/
Rekeningnr. NL08INGB0003452494

In deze nieuwsbrief:

1. Van de voorzitter
2. In verband met Corona alle activiteiten opgeschort
3. Geplooide rotsen bij Agios Pavlos, Kreta
4. Op zoek naar fossiele slangeneieren op Kreta
5. Bezoek aan Cerny Dul in Tsjechië
6. Oudste fossiel van een moderne vogel komt uit de Sint-Pietersberg:Asteriornis maastrichtensis
7. Agenda

Van de voorzitter

Beste Gea vrienden,

Het is een vreemde tijd waarin we beland zijn. Gelukkig hebben we nog geen nare berichten over Corona slachtoffers onder onze leden. Laten we vurig hopen dat we elkaar in het nieuwe seizoen bij de lezingen weer in goede gezondheid kunnen ontmoeten.

Dat de Hemelvaartexcursie niet doorgaat is voor velen, in ieder geval voor mijzelf een grote teleurstelling. De vele voorbereidingen en het draaiboek van Jannette en Koos kunnen hopelijk volgend jaar weer gebruikt worden. Het zag er allemaal mooi en veelbelovend uit, mooie toegezegde vondsten in geweldige groeves. Het is niet anders.
Ook de Gea-kidsexcursie naar De Piesberg  is gecancelled. Een grote teleurstelling voor de Kids, maar het is niet anders. 

Voor mij zelf is het een goede tijd om de bijna 800 bezittende micromounts te determineren en te bestuderen. Het heeft me te pakken, ik zit meerdere avonden in de week met mijn microscoop en de vele doosjes te worstelen. Wellicht is het bestuderen van de vondsten voor velen van ons ook een mooie oplossing voor het vele binnen zijn. Ik wens alle leden de komende periode sterkte en kracht als dat nodig is en ik verlang ernaar jullie allen weer snel te ontmoeten.

Willem Swart

Corona nieuws

In verband met de corona maatregelen moeten we alle Gea Drenthe activiteiten tenminste tot 1 juni afgelasten: kringavonden, excursies en vergaderingen.

Daarmee is effectief het seizoen 2019-2020 ten einde.

We hopen dat de situatie na de zomer zover is verbeterd dat we in september weer kunnen beginnen met ons volgende seizoen. We laten u dat tijdig weten.

Blijf gezond, en pas op elkaar.

Jacob Otten (secretaris)

Excursies

Beste mensen,

Zoals door Nederland en Duitsland is besloten zijn er geen mogelijkheden om als groep iets te doen.

Daarom hebben wij besloten om de excursies naar Hohen-Limburg en Sauerland niet door te laten gaan.

Dan wensen we jullie toch een goede zomer.

We zullen ons uiterste best doen om in het najaar nog wat dagexcursies te organiseren.

Mocht jullie vragen hebben : Tel: 0614608795 of  h-tap@home.nl

De excursiecommissie.

Naar boven

Geplooide rotsen bij Agios Pavlos, Kreta

Door Jacob Otten en Corry Hofstee

Tijdens een vakantie bezoeken we soms locaties met mooie en interessante geologische verschijnselen. Locaties die het waard zijn om gedeeld te worden, gewoon omdat ze mooi zijn, maar ook omdat ze het waard zijn om te bezoeken als jullie nog eens in de buurt komen.

Tijdens ons bezoek aan Kreta in oktober 2019 kwamen we aan de zuidkust bij Agios Pavlos deze prachtige scherp geplooide rotsen tegen.

Agios Pavlos is een piepklein dorpje, van oorsprong een vissersplaatsje, met een mooi klein baaitje met een strand van zwart zand, een taverna, enkele kleine hotels en wat huisjes.

Wat geologisch vooral interessant is zijn de veel gefotografeerde, prachtige scherp gevouwen rotslagen die direct ten westen, boven de baai liggen, de locatie heet ook wel Apoplystra (GPS 35°6’6.698″ N 24°33’44.492″ E)

De lagen zijn opgebouwd uit askleurige kalksteen afgewisseld met donker vuursteen dat ooit afgezet is in diepe oceaanbekkens in het Jura en Eoceen tijdperk.
De lagen zijn gevouwen door de noordwaarts bewegende afrikaanse plaat die tegen de euraziatische plaat aandrukt, hetzelfde proces dat ook de alpen heeft gevormd en dat er voor zorgt dat de middellandse zee steeds kleiner wordt.

In oktober bloeiden aan de kust ook veel mooie Zee Narcissen (Pancratium maritimum) en Zee-ajuinen (Drimia maritima).

Zie voor een artikel over Kreta dat in de Gea verschenen is: http://natuurtijdschriften.nl/search?identifier=415444;keyword=kreta

Of zie link: http://www.kreta-umweltforum.de/Merkblaetter/101-05%20-%20Geotope%20in%20Agios%20Pavlos.pdf

Naar boven

Op zoek naar fossiele slangeneieren …

Door Tom Koops

Jarenlang stuurden mijn gezinsleden in de zomer aan op een onderhoudende, liefst zonnige vakantiebestemming. Het wel of niet voorhanden zijn van vondstmogelijkheden van fossielen was daarbij allang geen item meer, maar als de keus eenmaal gemaakt was, ging ik wel op zoek naar het natuurlijke karakter van de directe omgeving om te kijken of er in geologisch/paleontologisch opzicht iets “te halen” viel.

In 2009 viel de keuze op een vliegreis naar Kreta, het grootste eiland van Griekenland. Als liefhebber van Krijt-afzettingen leek dit mij persoonlijk een keuze met interessante mogelijkheden. Van het feit dat de definitieve bestemming, Chersonissos, door onstuimige jeugd, film en tv-programma’s inmiddels een iets minder florissante uitstraling gekregen had, was ik mij op dat moment nog niet bewust. Mede door een decentrale ligging van ons hotel hebben we echter wat dat laatste betreft geen negatieve ervaringen ondervonden.

Met behulp van Google (zie bijv. onderstaande link) kreeg ik een breed aanbod aan opties om de hobby van het fossielen verzamelen te beoefenen. Het zoeken naar fors uit de kluiten gewassen zee-egels bij Matala aan de zuidkust en de mogelijkheid van het vinden van miocene slangeneieren bij Goúves spraken mij het meest aan. Van de eerste vindplaats (een voormalige pleisterplaats voor hippies) aan de andere kant van het eiland had ik geen exacte vindplaatsgegevens weten te bemachtigen en omdat de afstand naar de tweede slechts zo’n 7 km bedroeg, koos ik uiteindelijk voor Goúves met z’n fossiele slangeneieren!
Het idee alleen al maakte bij mij veel enthousiasme los.

Op een geschikte dag zocht ik de bus richting de hoofdstad, Iráklion (Heraklion). Middels een kaartje in een reisgids kon ik de Griekse buschauffeur duidelijk maken waar ik ongeveer wilde uitstappen. Het vervolg was een warme wandeltocht over verzengend heet asfalt en twijfels of ik voor die dag wel voldoende water had meegenomen. De weg naar Goúves was op meerdere plaatsen ingesneden in mergelachtige afzettingen en na enig speurwerk leverde het een paar mooie miocene schelpen op. De exacte vindplaats voor de fossiele slangeneieren aan de rand van het dorpje bleek daarna moeilijker te vinden dan ik had gedacht, maar uiteindelijk kwam ik bij een holle weg met aan weerszijden reusachtige aloë vera’s met vervaarlijke stekels.

De zon had hier op de meeste plaatsen vrij spel en de temperatuur was navenant. De wederom mergelige, niet al te harde, ongeveer 2 tot 3 meter hoge steilwanden bevatten her en der fossiele overblijfselen van met name oesters en prachtige pecten. Er waren duidelijk sporen van voorgaande zoekactiviteiten, maar ik vond het onverantwoord om er te hakken en daardoor de wanden te ondermijnen. Het werd me snel duidelijk dat het vinden van slangeneieren geen sinecure zou zijn. Uiteindelijk lukte het me toch om een half exemplaar te bemachtigen en onder het mom van beter een half ei dan geen ei besloot ik na geruime tijd de aftocht te blazen. Te voet ben ik vervolgens de hele weg teruggelopen naar het hotel bij Chersonissos, waar ik kon terugkijken op een avontuurlijke vakantiedag.

Twijfels

Thuisgekomen rezen al vrij snel twijfels of de determinatie “slangenei” wel correct was. Na enig snuffelwerk op het internet kwam ik erachter dat dit soort cocons gemaakt worden door solitaire bijen en/of wespen die ondergronds nestelen. De vrouwtjes maken met zijde en speeksel verstevigde, korte nestgangen in steile wanden of lemige hellingen. In deze ‘poppenkamers’ leggen ze hun eitjes en vullen die verder met stuifmeel en nectar als voedsel voor de larven.

Vooral op Fuerteventura, één van de Canarische eilanden, komen dergelijke verstevigde nestgangen in grote hoeveelheden voor aan het strand. Het betreft hier naar verhouding grovere, dikwandige cocons die waarschijnlijk door antophoren (sachembijen) zijn gebouwd. Deze cocons worden beschouwd als overblijfselen uit het Plioceen, omdat antophoren een vochtig klimaat prefereren en daarom op Fuerteventura recent niet meer voorkomen.

Of dat ook voor Kreta geldt, is mij onbekend, maar ik vermoed dat het meer dunwandige exemplaar dat ik gevonden heb niet oud is en wellicht een nestgang van een aardwesp is geweest. Mijn aanvankelijke teleurstelling dat het slechts een half ei betrof was achteraf misplaatst, want na de metamorfose is het jonge dier natuurlijk gewoon uit de cocon gekropen.

Internet-referentie: Eikamp, H. en U. Kluge (2004) : Fossilienfundstellen auf Kreta –Fossilfundstelle Gouves II (Miozän), Nord-Kreta

http://www.kreta-umweltforum.de/Merkblaetter/36-04%20-%20Fossilien%20Gouves%20II.pdf

Tom Koops

Naar boven

Bezoek aan Cerny Dul in Tsjechië

Door Marijke Kruunenberg en Peter Bes

Sinds 2011 plannen wij onze vakantie langs steengroeves , het liefst m.b.v. Minerals Foundation, zie https://www.mineralsfoundation.eu/

We zoeken een gebied waar zo’n 20 á 30 steengroeves bij elkaar liggen. Camperplaatsen, campings en bezienswaardigheden in de buurt zoeken en dan is de planning rond.

Zo zijn we al in tal van landen tussen Noorwegen, Portugal en Griekenland geweest.

Vorig jaar zijn we eerst met de Hemelvaart excursie van GEA afd. Drenthe ( uitstekend georganiseerd door fam. Tap ) mee geweest naar het Ertsgebergte in Duitsland.  (Zie voor een verslag: https://gea-drenthe.nl/verslag-hemelvaart-excursie-2019.html) Daarna zijn we doorgereden naar Tsjechië.

Op 10 juni hadden we 3 groeves op het verlanglijstje.

Horni Lanov

De 1^ste was Lom Horni Lanov ( nr 460 van MF ) De eerste keer dat we hier waren, in 2012, werden we zeer vriendelijk ontvangen door bedrijfsleider Martin. Hij bracht ons naar een levensgrote kruising tussen een grot en een geode vol met gave calciet punten. We konden niet dichtbij komen en hebben ook geen foto’s (wel spijt). Nu was er iemand anders en mochten we niet naar binnen.

Cerny Dul

De 2^de was Cerny Dul (nr 442 van MF ) In 2012 werden we door de bedrijfsleider naar de beste vindplaats gereden en konden we onze tassen vol laden. Grote stenen vol calciet (licht beschadigd). Aanvankelijk dachten we dit keer minder geluk te hebben, want bij aankomst was er niemand in de groeve en in kantoor. Op de terug weg stopten we even bij een grote stenenbaklift. Ook niemand aanwezig. Toen we de kaart zaten te bekijken voor de volgende groeve kwam er een werkauto aan rijden. We lieten  onze Tsjechische kaart zien ( wij maken altijd een kaart met in de landstaal  de info wie we zijn en wat we willen )( werkt soms heel goed ). Ze brachten ons naar de beste vindplaats en gingen lunchen en daarna kwamen ze ons weer halen. Gelukkig hadden ze een lange lunch, want het was weer smullen. Onze tassen puilden uit. ( zie foto’s )

Lom Stara Paka

Na onze eigen lunch op een parkeerplaats met gelukkig schaduw, want het was behoorlijk warm geworden, zijn we door gereden naar Lom Stara Paka ( nr 1206 van MF ). Onderaan de groeve woont een oude man met een privé museumpje. Schitterend stenen, allemaal uit de buurt, zei hij. Ik heb mijn twijfels. We waren ervan overtuigd dat we zijn looproute beschrijving snapten. Al gauw bleek het tegendeel . Ruim een uur later toch de (verlaten) groeve nog gevonden, maar die viel behoorlijk tegen. Hele kleine agaatjes.

Terug bij de camper hadden we het wel gehad en zijn we naar een bekende camping in Jablonec nad Jizerou gereden.

Na het eten alle schatten nauwkeurig bekeken. Zeer tevreden naar bed.

Tips

• Zorg dat je helm en andere veiligheidskleding altijd al aan hebt bij het toestemming vragen. Niet altijd nodig maar het helpt soms wel.
• Maak een tekst in de landstaal om duidelijk te maken wat je komt doen. Geef ook aan dat je lid bent van geologische verenigingen. Ook dat helpt soms. Je bent dan geen gemiddelde toerist.
• Hou je altijd aan de algemene en plaatselijke regels. Vraag altijd toestemming.

Op deze manier hopen we het voor iedereen leuk te houden.

Marijke Kruunenberg en Peter Bes

Naar boven

Oudste fossiel van een moderne vogel komt uit de Sint-Pietersberg:Asteriornis maastrichtensis

Door al het nieuws rond de Corona crisis is een belangrijke vondst van een fossiele vogel een beetje aan de wereld voorbij gegaan wat onterecht is. Omdat jullie het misschien gemist hebben hieronder het persbericht dat verspreid is.

In 2000 werd in de Sint-Pietersberg een circa 66,7 miljoen jaar oud fossiel gevonden van, naar nu pas blijkt, een vroege verwant van onze moderne vogels zoals de kip en de gans. Het diertje heeft kenmerken van beide vogelgroepen.

Asteriornis maastrichtensis

Recente scans wijzen uit dat het gaat om een tot nu toe onbeschreven soort: Asteriornis
maastrichtensis. Deze vondst werpt een heel nieuw licht op de stamboom van de moderne vogels.
Het op wonderbaarlijke wijze intact gebleven broze schedeltje van Asteriornis maastrichtensis geeft geheimen prijs die we tot voor kort niet voor mogelijk hielden.

‘Wonderchicken’

Dit fossiel is van groot belang omdat het de vroegste stadia van de evolutie van moderne vogels illustreert. Het was nauw verwant aan de gemeenschappelijke voorouder van de groep die nu kippen, eenden en ganzen omvat, de Galloanserae. De nieuwe soort combineert kip- en gansachtige trekjes en is om die reden uniek. Ze wordt liefkozend ook wel ‘Wonderchicken’ genoemd.

Onderzoek in Cambridge (Engeland)

Het circa 66,7 miljoen jaar oude fossiel dat nu beschreven is, werd al in 2000 verzameld door Maarten van Dinther, werkzaam aan het Leids Universitair Medisch Centrum. Van Dinther schonk zijn fossiel aan het Natuurhistorisch Museum Maastricht. Pas afgelopen jaar bleek hoe bijzonder het eigenlijk is. Bij het maken van hoge resolutie CT-scans door de onderzoeksgroep van Dr. Daniel Field aan de Universiteit van Cambridge (Engeland) ontdekte men dat het een nog onbeschreven soort voorstelde: Asteriornis maastrichtensis.

Paleontoloog Dr. John Jagt van het Natuurhistorisch Museum Maastricht over deze vondst; “De scherpe blik van Maarten van Dinther heeft ons een fantastisch cadeautje opgeleverd – dit is wereldnieuws!’’

Een vergelijking met recente vogels doet vermoeden dat Asteriornis rond 390 gram gewogen moet hebben. Het was een dier dat zich mogelijk langs de kust van de subtropische zee ophield. In tegenstelling tot de visetende vogels (Ichthyornis groep) uit de Sint-Pietersberg had het nieuw beschreven dier geen tanden.

Waar te zien?

Het artikel waarin het nieuw vogeltje als Asteriornis maastrichtensis wordt beschreven is gepubliceerd in het vooraanstaande vaktijdschrift Nature.

Van het type exemplaar, dat nummer NHMM 2013 008 draagt, wordt een uitvergrote 3D print van de schedel in het Natuurhistorisch Museum Maastricht tentoongesteld. Dat kan helaas pas als het museum weer opengaat. Op dit moment is het museum, net zoals alle andere musea, door de Coronacrisis gesloten. Het fossiel omvat ook nog andere onderdelen van het skelet, onder andere van de poten.

De vier originele stukjes kalksteen met de niet-uitgeprepareerde botten blijven voorlopig nog even in Cambridge, op uitleenbasis, omdat het onderzoek nog niet helemaal is afgerond.

Fossiele vondsten

Al ruim 250 jaar wordt er in kalkstenen van de Sint-Pietersberg en omgeving naar fossielen gezocht. Vaak zijn dat kleine slakjes en schelpjes, zee-egels, krabben, koralen, inktvissen en haaien- en vissentanden, maar ook onderdelen van skeletten van Maashagedissen (mosasauriërs) en zeeschildpadden. Allemaal overblijfselen van dieren die in een ondiepe en warme zee leefden, tussen 68 en 66 miljoen jaar geleden.

Fossielen van landdieren zijn in deze zee afzettingen uitermate zeldzaam, want de weg van het land, via de rivier, naar de zee is lang. Tot nog toe is maar een handjevol losse botten en tanden van planten- en vleesetende dinosauriërs en één enkel tandje van een zoogdiertje beschikbaar.

Vogelfossielen

Net zo zeldzaam zijn fossiele resten van vogels. In 2002 werden bij elkaar horende wervels, botten, kaakdelen en één tand van een visetende vogel beschreven. Een paar jaar later, in 2008, werden daar nog wat spaarzame resten aan toegevoegd