De kleurrijke zandsteen van Petra

Inhoudsopgave

Petra in Jordanië

Petra is verkozen tot één van de 7 nieuwe wereldwonderen, een lijstje waar ook de Taj Mahal, het Colloseum, Machu Picchu op staan.

Petra is zo belangrijk dat het op zichzelf al de hele toeristische industrie in Jordanië aan de gang kan houden, en dat is terecht.

De antieke Nabateese stad was eeuwenlang vergeten, alleen bekend bij de bedoeïenen die er woonden, totdat de Zwitserse ontdekkingsreiziger Johan Ludwig Burckhardt het toevallig ontdekte in 1812.
Wat er nu nog rest is een uitgebreide necropolis die nog veel van zijn sfeer heeft behouden dankzij zijn ontoegankelijke locatie in een kaal landschap tussen prachtige bergen.

Petra kan bereikt worden via de Siq, een lange nauwe kloof, ooit een heilige weg, diep in de schaduw van de klif wanden. Aan het eind van de Siq zie je plotseling het door de zon belichte schathuis, erg indrukwekkend.

Geschiedenis

Petra wordt sinds de prehistorie bewoond. Deze karavaanstad van de Nabateeërs ligt tussen de Rode Zee en de Dode Zee en was een belangrijk kruispunt tussen Arabië, Egypte en Syrië-Fenicië.

De Nabateeërs waren een nomadische stam die in de 6^e eeuw v.Chr. in het gebied kwamen wonen. Het waren goed georganiseerde handelaren die de karavaanroutes door westelijk Arabië beheersten. De hiermee verkregen rijkdom werd geïnvesteerd in de stad Petra.

Petra is half gebouwd, half uitgehouwen uit de rotsen en wordt omringd door bergen vol passages en kloven. Het is een van ’s werelds beroemdste archeologische vindplaatsen. In het landschap met overheersend rode zandsteen, zijn de oude oosterse tradities samengesmolten met de Hellenistische architectuur. Petra is van uitzonderlijke waarde vanwege de enorme hoeveelheid graf- en tempelarchitectuur, religieuze plaatsen en de restanten van kanalen, tunnels en omleidingsdammen.

Op het hoogtepunt, rond het jaar nul woonden er 30.000 mensen in Petra. De Nabateeërs ontwikkelden een eigen schrift dat een directe voorloper is van het hedendaagse Arabisch.

Rond het jaar 100 verschoven de handelsroutes waardoor de welvaart in Petra afnam. Als een gevolg hiervan konden de Romeinen de macht overnemen. De Romeinen voegden hun eigen architectuur toe aan Petra
Grote aardbevingen in 363 en 551 verwoesten grote delen van de stad, alleen de in de kliffen uitgehakte tombes, tempels en feestzalen waren stevig genoeg om overeind te blijven.
Na deze aardbevingen verdween Petra in de vergetelheid

Kleurrijke zandsteen

Petra beslaat een uitgebreid gebied waar veel te zien is, met veel lange trappen naar hooggelegen offerplaatsen. We hebben in de 2 ½ dag dat we hier waren 73km gelopen waarbij we op en neer meer dan 2000 hoogtemeters hebben gemaakt.

Als je door Petra loopt om al die monumenten te bekijken, dan krijg je als geologisch geïnteresseerde ook steeds meer oog voor het prachtige landschap met kale honinggele, paars-bruine en roze zandstenen bergen en kliffen, door erosie mooi afgeronde rotsen maar ook wanden die gemaakt lijken in een chocolade-fontein.

Nog fraaier zijn de felgekleurde zandstenen die op veel plekken, vaak dwars door tombes en tempels heen tevoorschijn komen. Wit, rood, blauw, geel, grijs; ritmisch afwisselend in banden, wild in golven en in draaikolken. In close-up bekeken vormen ze prachtige abstracte schilderijen. We waren al snel op jacht naar steeds weer nieuwe vormen en kleuren.

Geologie

Petra is uitgehouwen in twee geologische zandsteen formaties: de Umm Ishrin-formatie waarin de meeste monumenten zijn uitgehakt en de Disi-formatie met een gering aantal monumenten.

De hele Umm Ishrin formatie bestaat uit massieve, veelkleurige (geel, grijs, rood, bruin en mauve-rood) fijn- tot middel-grofkorrelige, cross-bedded zandsteen. De dikte van de formatie is 300-350 m. De leeftijd is laat Cambrium (500 miljoen jaar oud). De zanden zijn afgezet door vlechtende rivier systemen.

De Umm Ishrin-formatie bestaat uit kwartszandsteen die grotendeels door ijzeroxiden aan elkaar gecementeerd is.
De formatie is echter niet erg goed gecementeerd. Het is relatief vrij gemakkelijk te bewerken, maar stevig genoeg om voldoende stabiliteit te hebben. Dit is mogelijk een van de redenen waarom de Nabateeërs de Umm Ishrin-formatie hebben gekozen als een nederzettingenlocatie.

De verschillende kleuren

De verschillende kleuren van het zandsteen worden veroorzaakt door de samenstelling van het cement, de kwartskorrels zijn vrijwel kleurloos

• Lichtbruin-geel door een mengsel van het heldere kwarts met de donker gele veldspaat.
• Geel door zwavel
• Roze tot donker roodachtige tinten (terra tinten) door ijzeroxide.
• Blauw, donkerpaars en grijs door mangaan.
• Wit zandsteen heeft een gebrek aan cement, de zandsteen is meestal broos

Het is belangrijk je te realiseren dat de kleuren ontstaan zijn na het afzetten van het zand, door neerslag van mineralen die door grondwater zijn aangevoerd.

Dit in tegenstelling tot de crossbedding (kriskras-gelaagdheid) structuren die ontstaan tijdens de afzetting en die aangeven in welke richting het rivierwater stroomde dat het zand af heeft gezet.
De kleuren kunnen dus dwars door de afzettingsstructuren heen lopen.

Liesegang banden

De ritmische patronen en ringen die we veel in de Umm Ishrin formatie tegenkomen, ook bijvoorbeeld in de Wadi Rum en in de Wadi Mujib, maar die vooral in Petra spectaculaire vormen aannemen worden Liesgang banden of ringen genoemd.

Het precieze mechanisme waardoor Liesegang ringen  gevormd worden is niet volledig bekend en wordt nog steeds onderzocht.
Er is echter een neerslagproces waarvan wordt gedacht dat het de katalysator is voor de vorming van de Liesegang-ring,
de Ostwald-Liesegang oververzadiging-nucleatie-uitputting cyclus.

Dit proces vormt een zich ritmisch herhalende reeks banden in het zandsteen om-en-om verrijkt of juist verarmd met kleur gevende mineralen.

Detailopnamen van de zandsteen

Als je de bontgekleurde zandsteen in detail bekijkt dan lijken het wel abstracte kunstwerkjes.

Klik op onderstaande foto’s om ze te vergroten

Jacob Otten