
Lezing: Tsjechische trilobieten en hun context
Door: Paul Hille
Wij nodigen u uit voor onze afdelingsavond met een lezing over Tsjechische trilobieten
- Datum: vrijdag 21 februari 2025
- Tijd: 20:00, de zaal is open vanaf 19:30
- Locatie: Hunebedcentrum Borger
Zie voor meer informatie over de locatie: https://gea-drenthe.nl/wie-zijn-we/locatie
De afdelingsavond is toegankelijk voor zowel LVGA-leden als andere geïnteresseerden.
Er zal door Paul Hille literatuur meegenomen worden evenals een aantal trilobieten ter illustratie.
Ook kan men eigen vondsten meenemen ter determinatie

Deze lezing, richt zich op de fascinerende wereld van de Tsjechische trilobieten en de context waarin deze uitgestorven dieren leefden. Trilobieten waren geleedpotige dieren die wereldwijd in de zeeën voorkwamen, van de vroegste perioden van het Cambrium tot het einde van het Perm, tussen ongeveer 521 en 251 miljoen jaar geleden. Ze behoren tot een van de oudste groepen dieren die ooit op aarde verschenen en speelden een belangrijke rol in de ecologie van de oerzeeën. In deze lezing zullen we dieper ingaan op de systematiek, morfologie en evolutie van trilobieten, met speciale aandacht voor de indrukwekkende fossielen die in Tsjechië zijn gevonden.
Systematiek en morfologie
Trilobieten vormen een aparte klasse binnen het dierenrijk, de Trilobita. Ze waren allemaal geleedpotigen, maar hun morfologie vertoonde een enorme variëteit. Trilobieten hadden een kenmerkend, plat, uit drie lobben opgebouwd lichaam – waar hun naam naar verwijst (trilobiet betekent “drie lobiën”). Hun exoskelet was vaak segmentaal, wat hen in staat stelde om zich flexibel te bewegen. Dit maakte ze uitermate succesvol in hun milieu, aangezien ze in staat waren om verschillende ecologische niches te vullen.
Trilobieten varieerden in grootte, van slechts enkele millimeters tot enkele decimeters. Ze hadden een breed scala aan vormen en maten, afhankelijk van hun soort en het milieu waarin ze leefden. Hun ogen, een van hun meest opvallende kenmerken, waren samengesteld en bestonden uit duizenden kleine lenzen van calciet (een mineraalsoort die vaak in fossielen wordt aangetroffen). Deze ontwikkeling van samengestelde ogen wordt beschouwd als een van de vroege grote evoluties in de dierlijke wereld en gaf trilobieten een aanzienlijke voorsprong in het detecteren van roofdieren en prooien.
Tsjechische trilobieten en de wetenschapper Joachim Barrande
Een van de meest opmerkelijke gebieden voor het bestuderen van trilobieten is een regio ten westen van Praag in Tsjechië. Deze regio is wereldwijd bekend om zijn uitzonderlijke rijkdom aan trilobietenfossielen, en het speelt een cruciale rol in ons begrip van de evolutie en verspreiding van deze dieren. De vondsten in dit gebied zijn zo belangrijk dat de fossiele vindplaats van Skrye, waar Joachim Barrande in de 19e eeuw uitgebreide studies uitvoerde, de prestigieuze status van UNESCO Werelderfgoed heeft gekregen. Barrande wordt vaak beschouwd als een van de pioniers van de paleontologie, en zijn werk heeft veel bijgedragen aan de systematische studie van trilobieten.
Het gebied rond Praag heeft nog steeds een enorme biodiversiteit van trilobieten, en paleontologen blijven er nieuwe soorten ontdekken. In de 19e eeuw beschreef Joachim Barrande honderden nieuwe trilobietensoorten, en zijn werk heeft de basis gelegd voor de verdere studie van deze dieren wereldwijd.
De opkomst en ondergang van de trilobieten
Trilobieten waren ongekend succesvol. Gedurende de honderden miljoenen jaren van hun bestaan verspreidden ze zich over de oceanen en vulden ze vrijwel alle ecologische niches die beschikbaar waren. Ze kwamen voor in verschillende mariene omgevingen, van ondiepe kusten tot de diepste oceaanbodems. Met hun vele verschillende vormen en levenswijzen was er een indrukwekkende diversiteit aan trilobieten, met meer dan 20.000 verschillende soorten die bekend zijn. In veel opzichten waren trilobieten voor de prehistorische zeeën wat krabben en kreeften vandaag de dag zijn voor de huidige oceanen: overal aanwezig en een essentieel onderdeel van het mariene ecosysteem.

Een van de grootste prestaties van trilobieten was de ontwikkeling van samengestelde ogen, die hen in staat stelden om scherp te zien in het vaak troebele water waarin ze leefden. Dit stelde hen in staat om prooien of gevaar tijdig te detecteren en hun overlevingskansen te vergroten.
Helaas stierven trilobieten uit aan het einde van het Perm, tijdens de zogenaamde Perm-extinctie, de grootste massa-extinctie in de geschiedenis van de aarde. Deze catastrofale gebeurtenis leidde tot het verdwijnen van ongeveer 90% van alle mariene diersoorten, waaronder de trilobieten. Ondanks hun lange periode van succes, konden de trilobieten zich niet aanpassen aan de dramatische veranderingen die plaatsvonden in de oceanen en de atmosfeer.
Er zal door Paul Hille literatuur meegenomen worden evenals een aantal trilobieten ter illustratie.
Ook kan men eigen vondsten meenemen ter determinatie